Marta Puretz

Marta Puretz urodziła się w Wiedniu 20 czerwca 1923 r. Do Polski wraz z rodziną przyjechała w dzieciństwie. Była córką dr. Jakuba Puretza, zamożnego i znanego lekarza z Dębnik, jednej z dzielnic Krakowa.

Nie jest do końca jasne, od kiedy Marta Puretz współpracowała z gestapo. Jednak już po ataku na „[Cyganerię]”, kiedy nastąpiły liczne aresztowania, niektórzy z zatrzymanych przekazali wiadomości innym, że wpadli przez Martę Puretz. Ostrzegała też przed nią podziemna prasa.

Jej kariera jako kolaborantki była niezwykle podobna do Stefani Brandstatter; piękna, o niebieskich oczach. Słynęła z tego, że wyszukiwała swoje ofiary w tramwajach albo po prostu na ulicy. Także uczestniczyła w organizowanych przez Gestapo prowokacjach. Na przykład w 1942 roku do Elżbiety Jasińskiej, mającej kontakty z konspiracją, przyszła Marta Puretz, prosząc o wyrobienie kenkartyKennkarta była podstawowym dokumentem tożsamości używanym w Niemczech (w tym na terytoriach okupowanych) w czasach Trzeciej Rzeszy. Zostały po raz pierwszy wprowadzone w lipcu 1938 r. Zwykle były uzyskiwane za pośrednictwem komisariatu policji i nosiły stemple odpowiedniego urzędu wydającego i urzędnika. Każdemu obywatelowi niemieckiemu płci męskiej w wieku 18 lat i starszym oraz każdemu obywatelowi żydowskiemu (zarówno mężczyznom, jak i kobietom) wydawano po jednej kennkarcie. Dokumenty były wymagane przez Niemców w konfrontacji z urzędnikami nazistowskimi.. Jasińska zgodziła się wyrobić jej ten dokument za 2000 zł. Puretz miała zgłosić się do niej za dwa dni. Kiedy jednak przyszła do niej w umówionym czasie, pod dom zajechało Gestapo, Jasińska została aresztowana, a następnie wywieziona do Auschwitz(Niem. Konzentrationslager Auschwitz) był kompleksem ponad 40 obozów koncentracyjnych i obozów zagłady prowadzonych przez nazistowskie Niemcy w okupowanej Polsce podczas II wojny światowej. Składał się z Auschwitz I - głównego obozu (Stammlager) w Oświęcimiu, Auschwitz II-Birkenau - obozu koncentracyjnego i obozu zagłady z komorami gazowymi, Auschwitz III-Monowitz - obózu pracy dla koncernu chemicznego IG Farben oraz kilkudziesięciu podobozów. Obozy te stały się głównym miejscem eksterminacji Polaków i ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej przez hitlerowców.. Gdy później szwagier Jasińskiej spotkał Martę Puretz na ulicy bez opaski, kazał ją aresztować. Ona jednak na komisariacie policji przy ul. Franciszkańskiej wylegitymowała się dokumentem współpracownika gestapo i została wypuszczona na wolność. Zagroziła szwagrowi Jasińskiej, że jeśli wejdzie jej w drogę to go wsypie.

Marta Puretz była przyjaciółką Salo Weiningera, innego konfidenta. We współpracy z [Erichem Vollbrechtem] z Gestapo i Oberscharführerem [Franzem Siechem] obiecała wyjazd za granicę około osiemdziesięciu bogatym żydom, mającym dokumenty zagraniczne, oczywiście nie za darmo. Następnie wszystkich wywieziono w 1943 roku na ulicę Jerozolimską i na terenie dawnego cmentarza żydowskiego rozstrzelano.

Marta Puretz działała również pod innym nazwiskiem – Maria Panecka. Wieść niosła, że przyjechała ona legalnie na Węgry z Aleksandrem Fersterem, również żydowskim konfidentem. W końcu Martę Puretz aresztowano ale podczas okupacji Węgier przez wojska niemieckie została zwolniona z więzienia i natychmiast nawiązała kontakty z Vollbrechtem z Krakowa. Na Węgrzech Marta Puretz zajmowała się nie tylko identyfikacją żydów na ulicy, ale też asystowała podczas aresztowań i rewizji w mieszkaniach podejrzanych.

Dr Zofia Krzemień, była pracowniczka ambasady polskiej w Wiedniu, po jej aresztowaniu pod koniec wojny przez Niemców w Budapeszcie, została zmuszona do pracy w roli tłumaczki. Widywała ona Martę Puretz, poruszającą się swobodnie w biurach gestapo, przenoszącą teczki osobowe i raporty. Według Zofii Krzemień, Marta Puretz cieszyła się opinią jednego z najlepszych współpracowników Gestapo.

Marian Faber, krakowski żyd, został aresztowany na ulicy w Budapeszcie przez konfidenta Salo Weiningera, którego znał jeszcze z Krakowa. Weininger poinformował gestapowców, że Faber zbiegł z więzienia na Montelupich oraz że „szmuglował żydów”. Kiedy siostra Fabera zgłosiła się do Marty Puretz, by negocjować zwolnienie brata z aresztu, ta niezwłocznie powiadomiła Gestapo. Siostra Fabera została zesłana do Oświęcimia. Widząc, że aresztowanie grozi całej rodzinie, Faber zbiegł. Niestety, w tym czasie matka, brat i szwagier, nie wiedząc o aresztowaniu siostry i ucieczce Fabera, przynieśli okup. Zostali aresztowani i również zesłani do Auschwitz. Matka Fabera zginęła 9 grudnia 1944 roku, brat w Gusen II 24 kwietnia 1945 roku. Siostra i szwagier doczekali wyzwolenia w Auschwitz.

Po wyzwoleniu Budapesztu zaczęto szukać Marty Puretz. Odnaleziono ją w wiosce Tura, w okolicach miasta Hatvan na Węgrzech, i tam aresztowano. Miała przy sobie dokumenty na nazwisko Marta Hercz. Podczas przesłuchania przyznała się do współpracy z Gestapo i odesłano ją do Polski, ale podczas transportu zbiegła. Według informacji z 1946 roku, Marta Puretz przebywała we Francji w Besançon pod nazwiskiem Marta Hercz. Taką wiadomość przekazał konsul francuski w Krakowie.

ŹRÓDŁO:
Witold Mędykowski "Przeciw swoim. Wzorce kolaboracji żydowskiej w Krakowie i okolicy"