Adam Czerniaków (1880-1942) – inżynier, działacz gospodarczy, oświatowy i społeczny (na rzecz integracji narodu polskiego i żydowskiego), publicysta, prezes Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Warszawie, w latach 1939–1942 prezes warszawskiego Judenratu. W 1942, w dniu rozpoczęcia wielkiej akcji likwidacyjnej, odmówił podpisania obwieszczenia o przymusowym wysiedleniu Żydów z Warszawy (a w rzeczywistości deportacji do obozu zagłady w Treblince). Następnego dnia, popełnił samobójstwo zażywając cyjanek potasu. Na stole znaleziono krótki list do żony: "Żądają ode mnie bym własnymi rękami zabijał dzieci mego narodu. Nie pozostaje mi nic innego, jak umrzeć".
Agnieszka Haska – dr antropologii, obecnie pracuje w Centrum Badań nad Zagładą. Razem z Jerzym Stachowiczem autorka książki "Bezlitosne. Najokrutniejsze kobiety dwudziestolecia międzywojennego" oraz wydanej w WAB "Hańba! Opowieści o polskiej zdradzie".
Albin Siwak (1933 - 2019) – polski robotnik, polityk i związkowiec komunistyczny, autor książek wspomnieniowych oraz działacz społeczny. Członek Biura Politycznego KC PZPR, radca ambasady PRL w Trypolisie. Na emeryturze zajął się działalnością pisarską i publicystyczną. Był członkiem zarządu Społecznego Komitetu Obrony Symboli Pamięci Ofiar Wojen.
Absolwentka Wydziału Prawa Uniwersytetu w Białymstoku. Dziennikarka i publicystka "Warszawskiej Gazety", autorka serii artykułów o niewyjaśnionych zbrodniach okresu PRL-u i tajemniczych śmierciach osób związanych z najgłośniejszymi aferami III RP oraz cyklu artykułów poświęconych żołnierzom wyklętym, zbrodniom i zbrodniarzom okresu stalinowskiego. Komentatorka życia politycznego w Polsce.
Aleksander Bieberstein (1889 - 1979) – lekarz, pamiętnikarz krakowskiego getta. Przez cały okres II wojny Bieberstein prowadził notatki i zapiski dokumentujące los krakowskich Żydów, które jednak przepadły podczas ewakuacji w obozie Gross-Rosen. Po wojnie starał się jak najdokładniej odtworzyć tę dokumentację z pamięci i rozmów z ocalałymi krakowskim żydami.
Aleksandr Isajewicz Sołżenicyn (1918 - 2008) – rosyjski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury za rok 1970. Autor utworów moralistycznych o komunistycznym systemie zniewolenia i terroru, ukazujących gehennę życia w łagrach (m.in. trzytomowe dzieło Archipelag GUŁag) oraz historycznych o XX-wiecznych dziejach Rosji.
Alfred Karol Jaroszewicz ps. „Turczyński”, „Zygmunt”, „Gruby” (1902 - 1981) – polski oficer, polityk, uczestnik wojny polsko-bolszewickiej. Działał w szeregach Związku Walki Wyzwoleńczej (komunistycznej organizacji konspiracyjnej walczącej z Niemcami), później Armii Krajowej. Działając w podwójnej roli przeniknął do struktur Komendy Głównej Gwardii Ludowej oraz do jej wywiadu. Brał udział w rozpracowywaniu, infiltracji i zwalczania ruchów lewicowo-rewolucyjnych.
Żołnierz Armii Krajowej i niezłomny więzień stalinowskich kazamat, sekretarka i główna łączniczka szefa kontrwywiadu Komendy Okręgu Warszawa Armii Krajowej.
Chłopsko-Robotnicza Armia Czerwona - siły zbrojne Rosji Sowieckiej. W tworzenie Armii Czerwonej był czynnie zaangażowany Lew Trocki. W 1946 zmieniła nazwę na Armia Radziecka. Armia powstała bezpośrednio po rewolucji październikowej 1917 roku. Bolszewicy stworzyli armię, aby przeciwstawić się konfederacjom wojskowym (zwłaszcza różnym grupom zwanym Białą Armią) swoich przeciwników podczas rosyjskiej wojny domowej. Począwszy od lutego 1946 r. Armia Czerwona wraz z marynarką sowiecką stanowiła główny składnik sowieckich sił zbrojnych; przyjmując oficjalną nazwę „Armia Radziecka”, aż do jej rozwiązania w grudniu 1991 roku.
Armia Krajowa (AK) – zakonspirowane siły zbrojne Polskiego Państwa Podziemnego w latach II wojny światowej.
Armia Ludowa (AL) – komunistyczna partyzantka powołana do walki z nazistowskimi Niemcami w okupowanej Polsce, wspierania Armii Czerwonej i pomocy w tworzeniu prosowieckiego komunistycznego rządu w Polsce.
(1924 - 2012) - niemiecki historyk i pisarz wywodzący się z polskich Żydów z Będzina, więzień obozu koncentracyjnego. Był jednym z najsłynniejszych świadków i historyków Holokaustu w Niemczech, znanym działaczem organizacji żydowskich w Niemczech, autorem cenionych publikacji na temat udziału Żydów w ruchu oporu w czasie hiszpańskiej wojny domowej i II Wojny Światowej.
Arnold Mostowicz (ur. 6 kwietnia 1914 w Łodzi jako Arnold Moszkowicz, zm. 3 lutego 2002 w Warszawie) – urodzony w Łodzi w rodzinie żydowskiej uznany polski pisarz, dziennikarz, tłumacz i popularyzator nauki. Przed wojną pracował jako lekarz. Przebywał w niemieckich obozach koncentracyjnych Auschwitz, Bad Warmbrunn, Dörnhau, Jeleniej Górze i Cieplicach.
Arsenij Anatoljewicz Gulewicz (Гулевич, Арсений Анатольевич) (1866 - 1947) - rosyjski dowódca wojskowy, generał porucznik, generał dywizji Entourage, ważny teoretyk wojskowości. Pochodził z rodziny szlacheckiej.
August Emil Fieldorf, ps. „Nil” (ur. 1895, zamordowany sądownie w 1953) – jeden z najbardziej znanych i zasłużonych bohaterów polskiego podziemia z okresu II Wojny Światowej, generał brygady Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, zastępca Komendanta Głównego AK. Po wojnie, mimo aresztowania i tortur, nigdy nie złamany przez organy komunistycznego aparatu represji, skazany na podstawie fałszywych dowodów na śmierć przez powieszenie. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.
Konspiracyjna organizacja zbrojna polskiego ruchu ludowego licząca około 170 tys. ludzi. Działająca w czasie II wojny światowej na terenie Generalnego Gubernatorstwa i w Wielkopolsce w celu obrony wsi polskiej przed terrorem niemieckim i eksploatacją gospodarczą. Po Armii Krajowej była to największa polska podziemna formacja zbrojna; posiadała 70 oddziałów partyzanckich i około 400 oddziałów specjalnych prowadzących akcje sabotażowe i bojowe.
Benjamen Blech (urodzony w Zurychu w 1933 r.) jest ortodoksyjnym rabinem, profesorem talmudu na Uniwersytecie Jesziwy od 1966 r. Oprócz pracy w rabinacie Blech napisał wiele książek o judaizmie i o narodzie żydowskim oraz wygłasza wykłady na tematy żydowskie na całym świecie.
Ber Baskind (or Bretsztein) - autor wspomnień La grande epouvante. Souvenirs d´un rescape du ghetto de Varsovie (fr: Wielki terror. Wspomnienia o ucieczce z getta warszawskiego).
Konzentrationslager Bergen-Belsen – niemiecki obóz koncentracyjny istniejący w latach 1940–1945 w III Rzeszy w pobliżu miasta Bergen. Obóz został założony w pierwszej połowie 1940 jako obóz dla jeńców wojennych. Jeńcy byli przetrzymywani pod gołym niebem, stąd podczas pierwszej zimy 14 000 spośród nich zmarło na skutek głodu i zimna, jak i epidemii tyfusu plamistego.
Beriowszczyzna - potocznie okres "wielkiego terroru" w Związku Radzieckim w latach 1938 - 1953. Wówczas sowieckim aparatem represji kierował Ławrentij Beria.
Berlin Wschodni był de facto stolicą Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) w latach 1949-1990. Formalnie był to radziecki sektor Berlina, założony w 1945 roku. Sektory amerykański, brytyjski i francuski były znane jako Berlin Zachodni. Od 1961 do 1989 roku Berlin Wschodni był oddzielony od Berlina Zachodniego murem berlińskim. Zachodnie mocarstwa alianckie nie uznały Berlina Wschodniego za stolicę NRD ani władzy NRD do zarządzania Berlinem Wschodnim. W 1990 roku, w dniu oficjalnego zjednoczenia Niemiec, Berlin Wschodni i Zachodni formalnie ponownie zjednoczyły się jako miasto Berlin a mur został zniszczony.
Bnei Akiba – hebr. Synowie Akiby, żydowska organizacja młodzieżowa, której nazwa pochodziod rabina Akiby, uczonego, nauczyciela i przywódcy żydowskiego w czasie powstania Bar Kochbyw latach 132–135. Jego męczeńska śmierć z rąk Rzymian stała się symbolem Kidusz Ha-Shem [poświęcenia życia za wiarę w Boga]. Bnei Akiba działała w Polsce od 1924, była to organizacja syjonistyczna, ze szczególnym naciskiem na tradycję żydowską. Członkowie tej organizacji byli szczególnie aktywni w Krakowie i okolicy i stanowili trzon ŻOB na tym terenie.
Bolszewicy (rosyjski: Большевики́ 'większość'), skrajnie lewicowa, rewolucyjna frakcja marksistowska założona przez Włodzimierza Lenina, która odłączyła się wraz z mienszewikami od marksistowskiej Rosyjskiej Socjaldemokratycznej Partii Pracy (RSDLP), rewolucyjnej socjalistycznej partii politycznej. Po utworzeniu własnej partii w 1912 roku bolszewicy przejęli władzę podczas rewolucji październikowej w Republice Rosyjskiej w listopadzie 1917 roku i stali się jedyną partią rządzącą w późniejszej Rosji Radzieckiej, a następnie Związku Radzieckim. Uważali się za przywódców rewolucyjnego proletariatu Rosji. Ich przekonania i praktyki często określano mianem bolszewizmu.
Bouena Sarfatty (1916-1997, urodzona w Salonikach) była żydowską grecką partyzantką z czasów II wojny światowej, autorką wierszy i znaną hafciarką. Należała do wyższych sfer Salonik. Po inwazji nazistów zgłosiła się na ochotnika do Czerwonego Krzyża, a także przenosiła wiadomości między młodymi mężczyznami w obozach pracy a ich rodzinami. Rozstała się z Vitalem Hassonem, przywódcą żydowskich kolaborantów. Była zaręczona, ale jej narzeczony został zastrzelony w dniu, w którym miał się odbyć ich ślub, po tym jak Hasson poinformował nazistów, że ten uciekł ze swojej grupy roboczej. O jej dokonaniach powstał film.
Bronisław Szymański – oficer radzieckich i polskich służb specjalnych. Przez władze radzieckie oddelegowany jako żołnierz do 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki, następnie skierowany na kurs NKWD. Członek grupy UB gen. Romana Romkowskiego, oficer śledczy w Departamencie Śledczym UB. Był przesłuchiwany przez KGB co do przebiegu służby w UB w Polsce, a materiały z tego przesłuchania zostały przekazane stronie polskiej, służąc m.in. do opracowania raportu o nadużyciach w stalinowskim aparacie bezpieczeństwa w Polsce.
Obóz w Brzezince (niem: Birkenau) był częścią niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady, działający w latach 1940–1945 w Oświęcimiu (niem. Auschwitz lub Auschwitz-Birkenau). Z początku był to obóz koncentracyjny, potem jednak również stał się miejscem masowej eksterminacji, w którym umieszczono komory gazowe i krematoria.
Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji – istniejąca w latach 1897–1948 lewicowa, antysyjonistyczna partia żydowska działająca w kilku państwach europejskich w okresie od lat 90. XIX wieku do drugiej połowy lat 40. XX wieku. Bund stanowił autonomiczną część Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji w latach 1898–1903 i 1906–1912. Organizacyjne pozostałości po tym ugrupowaniu wciąż prowadzą działalność w USA, Kanadzie, Australii i Wielkiej Brytanii.
Tajny ośrodek komunistów polskich w ZSRR, powołany przez Sekretariat Komitetu Centralnego Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików) w celu przejęcia władzy w Polsce, działający pomiędzy styczniem a sierpniem 1944.
Cichociemni Spadochroniarze Armii Krajowej – przeszkoleni w Wielkiej Brytanii oraz we Włoszech żołnierze Polskich Sił Zbrojnych, którzy ochotniczo zgłosili się do służby specjalnej w konspiracyjnej Armii Krajowej na terenie Polski okupowanej przez Niemców oraz Sowietów. Nie byli zwartą formacją ani oddziałem wojskowym, nie mieli własnego sztandaru, barw, patrona ani też własnej tradycji. Byli wyszkoleni do działań indywidualnych w zakresie sabotażu, dywersji, wywiadu, łączności, a także jako oficerowie przygotowani do pełnienia obowiązków sztabowych i dowódczych. Podczas wojny wszystkie informacje dotyczące cichociemnych były ściśle tajne.
Czeka (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem / Spekulacją i Nadużyciami Władzy) – akronim nazwy tajnej policji w Rosji Sowieckiej w latach 1917–1922. Z owej nazwy wyszło potoczne określenie jej funkcjonariuszy – czekiści (czekista); obecnie często odnosi się to również do funkcjonariuszów organów bezpieczeństwa państwowego KGB, FSB oraz SWR. Czeka stosowała takie metody jak branie zakładników i na niespotykaną do tej pory skalę masowe egzekucje. Do masowych egzekucji na kontrrewolucjonistach wykorzystywano karabiny maszynowe. W Piotrogrodzie wydawano tak wiele wyroków śmierci, że skazanych wiązano parami, ładowano wieczorami na drewniane barki, które wyprowadzano na wody Zatoki Fińskiej, i tam zatapiano. Zaprowadzanie wewnętrznego porządku wiązało się często z bezmyślnymi, przerażającymi okrucieństwami ze strony Czeki.
Czerwony Sztandar – dziennik wydawany w języku polskim we Lwowie przez okupacyjne władze sowieckie, od 5 października 1939 do 27 czerwca 1941.
Daniił Samojłowicz Pasmanik (Пасманик, Даниил Самойлович), Daniel Ben-Samueli (1869 - 1930) - rosyjski publicysta i działacz społeczny pochodzenia żydowskiego, lekarz, docent wydziału medycznego Uniwersytetu Genewskiego, działacz ruchu syjonistycznego. Od 1917 r. członek Komitetu Centralnego partii Kadet. Uczestnik ruchu Białej Gwardii walczącej z bolszewikami próbującego przywrócić stary system. Był przeciwnikiem Związku Radzieckiego i Rządu Tymczasowego.
Społeczno-polityczny wydział Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego do "czystości polityczniej". Infiltrował i inwigilował struktury rządowe aby komunistyczni działacze nie mieli dostępu do informacji związanych z działaniami niepodległościowymi. Eliminowała jednostki "niepewne", przejawiające nazbyt polskie myślenie. Również zajmowała się pacyfikacją związków religijnych - brutalnie zwalczała Kościół Katolicki, likwidowała księży. Nadzorowała różne organizacje i stowarzyszenie, szkolnictwo i kulturę.
Departament X był wydziałem Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego w czasach dyktatury komunistycznej w PRL i zajmował się walką z tzw. prowokacją w ruchu robotniczym. W rzeczywsitości odpowiedzialny był za masowe, krwawe represje na osobach sprzeciwiających się reżimowi i walczących o niepodległą Polskę. Jego dyrektorem był płk Anatol Fejgin.
Różański Eliahu, pseud. Elik, Elek - działacz Ha-Szomer ha-Cair, bojownik getta warszawskiego. Przed II wojną światową należał do warszawskiego Ha-Szomer ha-Cair i uczęszczał do żydowskiego gimnazjum. Po wybuchu wojny udał się na tereny zajęte przez ZSRR. W 1940 r. powrócił do Warszawy. Aktywnie uczestniczył w konspiracji w getcie warszawskim. Był członkiem Żydowskiej Organizacji Bojowej. W czasie Wielkiej Akcji w getcie trafił z towarzyszami do pociągu do Treblinki. Udało im się wyskoczyć i wrócić do getta. W 1943 r. Różański znalazł się w grupie bojowników, którzy wmieszali się w tłum żydów prowadzonych na Umschlagplatz i zaatakowali niemieckich strażników. Podczas walk Różański został śmiertelnie ranny i zmarł następnego dnia.
Emancypacja Pracy była pierwszą rosyjską grupą marksistowską. Została założona na emigracji w Genewie w 1883 roku. Grupa wydała pierwsze rosyjskojęzyczne tłumaczenia wielu prac Karola Marksa i rozpowszechniała je. W Rosji Emancypacja Pracy wpłynęła na osobną grupę, Ligę Walki o Emancypację Klasy Robotniczej, utworzoną przez Włodzimierza Lenina i innych w Petersburgu w 1895 roku. Lenin napisał później, że Emancypacja Pracy "położyła teoretyczne fundamenty pod ruch socjaldemokratyczny i zrobiła pierwszy krok w kierunku ruchu klasy robotniczej w Rosji."
Emanuel Ringelblum ps. „Edzio”, „Menachem” (ur. 21 listopada 1900 w Buczaczu, zm. ok. 10 marca 1944 w Warszawie) – polsko-żydowski historyk, pedagog i działacz społeczny, twórca podziemnego archiwum getta warszawskiego, zamordowany przez niemieckich okupantów.
Feliks Edmundowicz Dzierżyński (1877 - 1926) – polski i radziecki rewolucjonista i polityk. Po przewrocie bolszewickim był organizatorem radzieckich służb bezpieczeństwa. Od 1917 stał na czele Czeka, GPU i OGPU. Z uwagi na współodpowiedzialność za represje polityczne podczas czerwonego terroru zyskał miano Żelaznego Feliksa, Krwawego Feliksa lub Czerwonego Kata.
Ogólnopolski dziennik opiniotwórczy społeczno-polityczny o profilu centro-liberalnym, wydawany od 1989 w Warszawie przez spółkę Agora; redaktorem naczelnym dziennika od początku jego istnienia jest Adam Michnik, który urodził się z nieformalnego związku przedwojennych działaczy komunistycznych żydowskiego pochodzenia: Ozjasza Szechtera i Heleny Michnik, jego bratem był komunistyczny sędzia Stefan Michnik, wymienionego przez komisję Mazura jako jeden ze stalinowskich sędziów łamiących praworządność, odpowiedzialny za mordy sądowe na polskich patriotach. „Gazeta Wyborcza” powstała na podstawie uzgodnień Okrągłego Stołu jako organ prasowy Komitetu Obywatelskiego „Solidarność” w kampanii wyborczej przed wyborami parlamentarnymi w 1989 roku. Po zerwaniu współpracy przez związek kontynuowała działalność jako niezależny dziennik. Gazeta Wyborcza krytykowana jest za antypolski charakter wielu artykułów. W 2020 roku była 10. najchętniej czytanym dziennikiem w Europie. Wielokrotnie otrzymywała nagrody Grand Press.
(niem. Geheime Staatspolizei) Tajna Policja Państwowa utworzona w III Rzeszy, która w sposób bezwzględny zwalczała wszelkie przejawy oporu na terenach okupowanych. Utożsamiana z najstraszliwszymi niemieckimi zbrodniami przeciw polakom, a po 1942 i przeciw żydom. Rozwiązana wraz z upadkiem III Rzeszy w 1945. Przez Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze uznana za organizację zbrodniczą.
Geoffrey Swain jest profesorem historii na Uniwersytecie w Glasgow. Jest autorem wielu publikacji na temat współczesnej historii Rosji i Europy Wschodniej, w tym biografii dysydenckich komunistów Trockiego i Tito.
Gruba kreska – slogan polityczny wywodzący się z exposé premiera Tadeusza Mazowieckiego wygłoszonego w Sejmie kontraktowym 24 sierpnia 1989. Powiedział on: "Rząd, który utworzę, nie ponosi odpowiedzialności za hipotekę, którą dziedziczy (...) Przeszłość odkreślamy grubą linią (...)". Według Tadeusza Mazowieckiego te słowa oznaczały odcięcie się rządu od poprzedniego systemu politycznego. Natomiast jego przeciwnicy interpretowali „grubą kreskę” jako symbol niechęci wobec historycznych rozliczeń, lustracji i dekomunizacji.
Gułag (skrót od Główny Zarząd Poprawczych Obozów Pracy) – istniejąca od 1930 instytucja zarządzania obozami koncentracyjnymi (łagrami) w ZSRR, w którym więźniami byli zarówno przestępcy kryminalni, jak i więźniowie polityczni. Sieć łagrów składała się w szczytowym okresie z kilku tysięcy obozów pracy przymusowej rozlokowanych na terenie całego ZSRR. W obozach panowały skrajnie złe warunki bytowe, zbliżone do panujących w niemieckich obozach koncentracyjnych, a umieszczeni w nich ludzie byli przymuszani do wycieńczającej, niewolniczej pracy. Złe warunki i przeciążenie powodowały masową śmiertelność, dochodzącą w niektórych obozach i okresach nawet do 1/3 stanu osobowego rocznie.
Gwardia Ludowa (GL) - podziemna komunistyczna organizacja zbrojna, utworzona przez komunistyczną Polską Partię Robotniczą w okupowanej przez Niemcy Polsce, sponsorowana przez Związek Radziecki, a mająca na celu walkę zbrojną z okupantem niemieckim. 1 stycznia 1944 Krajowa Rada Narodowa przemianowała Gwardię Ludową na Armię Ludową.
Główny Zarząd Informacji Wojska Polskiego – organ kontrwywiadu wojskowego działający w RP/PRL w latach 1944–1957, odpowiedzialny, obok Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, za masowe aresztownia, tortury i represje wśród żołnierzy Wojska Polskiego, Armii Krajowej, antykomunistycznego ruchu oporu Wolność i Niezawisłość, Narodowych Sił Zbrojnych oraz ludności cywilnej.
Haszomer Hacair był socjalistyczno-syjonistycznym, świeckim żydowskim ruchem młodzieżowym założonym w 1913 roku w Galicji (na terenie ówczesnych Austro-Węgier). Do 1939 roku Hashomer Hatzair składał się z 70 000 członków na całym świecie. Skupiali się oni na oporze przeciwko nazistom. Jego członkowie działali w żydowskim ruchu oporu; brali udział w powstaniu w getcie warszawskim i ratowaniu współbraci na Węgrzech, Litwie i Słowacji. Po wojnie ruch zajmował się organizowaniem nielegalnej imigracji żydowskich uchodźców do Palestyny.
Hannah Arendt (ur. 14 października 1906 w Linden, zm. 4 grudnia 1975 w Nowym Jorku) – niemiecka teoretyczka polityki pochodzenia żydowskiego, filozofka i publicystka. Jej liczne książki i artykuły wywarły trwały wpływ na teorię polityczną i filozofię. Arendt jest powszechnie uważana za jednego z najważniejszych myślicieli politycznych XX wieku.
Henryk Piecuch (ur. 4 grudnia 1939 w Bielsku) – pułkownik Wojsk Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej w stanie spoczynku, dziennikarz, pisarz, badacz i popularyzator działalności służb specjalnych, zwłaszcza polskich.
Hilary Chełchowski (ur. 10 stycznia 1908 w Mosakach-Starej Wsi, zm. 10 grudnia 1983 w Warszawie) – polski cieśla i polityk komunistyczny. Wiceprezes Rady Ministrów (1950–1952), minister Państwowych Gospodarstw Rolnych (1951–1954) oraz członek Rady Państwa (1955–1957), poseł do Krajowej Rady Narodowej oraz na Sejm Ustawodawczy i Sejm PRL I kadencji.
Hitlerjugend (pol. dosł. „Młodzież Hitlera”) – niemiecka organizacja młodzieżowa NSDAP zorganizowana na wzór paramilitarny w 1922 roku jako przybudówka Oddziałów Szturmowych. Hitlerjugend promował kult silnej i zdrowej germańskiej rasy, stąd duży nacisk kładziono na ćwiczenia fizyczne i wojskowe połączone z dyscypliną i kultem jednostki. Dziewczęta przygotowywano do roli niemieckich matek i żon. Kobieta miała być strażniczką rodu, dziedzictwa, rasy i krwi, cnót domowych oraz kapłanką rodziny i narodu. Młodzieży wpajano poczucie wyższości, posługiwano się w tym celu własnym kodeksem honorowym, organizacja posiadała sztandary, hymny oraz męczenników, którzy zginęli w walce z przeciwnikami politycznymi. Organizowano akcje pomocy żniwnej, zbiórki złomu, akcje pomocy zimowej, zbiórki odzieży używanej. Ćwiczono się w posługiwaniu bronią, organizowano marsze, uczono posługiwania się mapą. Młodzież miejską wysyłano na obowiązkowe szkolenia na wieś.
Instytut Pamięci Narodowej jest polską państwową instytucją naukową zajmującą się edukacją i archiwami o uprawnieniach śledczych i lustracyjnych w celu ochrony dobrego imienia Rzeczypospolitej Polskiej i Narodu Polskiego. IPN prowadzi śledztwo w sprawie zbrodni hitlerowskich i komunistycznych popełnionych w latach 1917-1990, dokumentuje swoje ustalenia i udostępnia je opinii publicznej.
Irene Harand (1900 - 1975) była austriacką działaczką na rzecz praw człowieka i działaczką przeciwko antysemityzmowi. Urodziła się w Wiedniu, w rodzinie katolickiej i była organizatorką protestów przeciwko prześladowaniom Żydów przez nazistowskie Niemcy. W 1933 roku założyła tzw. "Ruch Harand" - organizację "Światowy Ruch Przeciwko Nienawiści Rasowej i Ludzkim Cierpieniom" i aktywnie prowadziła kampanię w całej Europie jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej.
Jakub Biskupicz (1926 - 2002) urodzony w Hrubieszowie, autor wspomnień z Sobiboru pt. Z Hrubieszowa do Sobiboru.
Jan Stanisław Jankowski, ps. „Otles”, „Doktor, Jan, Klonowski, Sobolewski, Soból” (ur. 6 maja 1882 w Krasowie Wielkim w pow. Wysokie Mazowieckie, zm. 13 marca 1953 we Włodzimierzu nad Klaźmą w ZSRR) – polski działacz polityczny, Delegat Rządu na Kraj od 19 lutego 1943 (formalnie od 21 kwietnia 1943) do 27 marca 1945, inżynier chemik. Wielokrotnie odznaczany orderami za zasługi w walce z okupantem. W marcu 1945 wraz z innymi przywódcami Polskiego Państwa Podziemnego aresztowany przez NKWD i wywieziony do Moskwy i uwięziona na Łubiance. Został prawdopodobnie zamordowany na dwa tygodnie przed końcem odbywania kary.
Janusz Korczak, właśc. Henryk Goldszmit, ps. „Stary Doktor” lub „Pan Doktor” (ur. 22 lipca 1878 lub 1879 w Warszawie, zm. w sierpniu 1942 w Treblince) – polsko-żydowski lekarz, pedagog, pisarz, publicysta i działacz społeczny. Teoretyk i praktyk wychowania, twórca oryginalnego systemu pracy z dziećmi, opartego na partnerstwie, samorządnych procedurach i instytucjach oraz pobudzaniu samowychowania. Badacz świata dzieci. Był pionierem działań w dziedzinie diagnozowania wychowawczego oraz prekursorem działań na rzecz praw dziecka-człowieka. W 1926 zainicjował pierwsze pismo redagowane w większości przez dzieci – „Mały Przegląd”. Jako Żyd-Polak poczuwał się do podwójnej identyfikacji narodowej.
Jehoszua Perle także Joszua Perle (1888 - 1944) – żydowski pisarz, publicysta i tłumacz, przedstawiciel realizmu i naturalizmu, tworzący wyłącznie w jidysz. W czasie okupacji niemieckiej w 1940 roku znalazł się w getcie warszawskim i pracował w Wydziale Propagandy Zakładu Zaopatrywania Judenratu, gdzie redagował plakaty. W 1943 roku przeszedł na „stronę aryjską”, lecz padł ofiarą niemieckiej prowokacji w hotelu Polskim przy ul. Długiej. Został wraz z synem wywieziony do Bergen-Belsen, a następnie do Auschwitz-Birkenau, gdzie zginął wiosną 1944 r.
Jerzy Jarowiecki (ur. 1930) – prasoznawca, literaturoznawca, historyk prasy, profesor w Uniwersytecie Pedagogicznym w Krakowie.
Jerzy Łyżwa-Łyżwański, ps. Puchacz (1921 - 1990), żołnierz oddziału Armii Krajowej Jana Orła "Kmicica". Pochodził prawdopodobnie z Warszawy. Walczył w woj. rzeszowskim i lubelskim. Partyzant, kurier, więziony w Kijowie. Dowódca Polskiego Oddziału Desantowego w Karpatach. Żołnierz Ii Armii Wojska Polskiego uhonorowany min. krzyżem Virtuti Militari i Krzyżem Grunwaldu. Oficer sztabowy, więziony w latach 1951-56. Podpułkownik w stanie spoczynku.
Jonas Turkow lub Yonas Turkov (1898 - 1988) – polski aktor i reżyser, a także dokumentalista pochodzenia żydowskiego, który zasłynął głównie z ról w przedwojennych filmach i sztukach teatralnych w języku jidysz.
Józef Bratko - Absolwent dziennikarstwa na Wydziale Filozoficzno-Historycznym UJ. Z zawodu dziennikarz. Uprawia reportaż literacko - historyczny o charakterze dokumentalnym, publicystykę, poezję, a także malarstwo sztalugowe i rysunek. Ceniony dziennikarz, znany ze swych zainteresowań historycznych, przed laty z rzetelną dokładnością i uporczywą dociekliwością, tropił różne tajemnice związane z okupacją hitlerowską i systemem policyjnym Trzeciej Rzeszy.
Józef Artur Rybak (ur. 7 kwietnia 1882 w Delatynie, zm. 8 maja 1953 w Krakowie) – wielokrotnie odznaczany generał dywizji Wojska Polskiego, inspektor armii, kawaler Orderu Virtuti Militari. Aresztowany przez UB, ale zwolniony z uwagi na zły stan zdrowia. Autor wspomnień.
Józef Waszkiewicz (1917 - 1990) ukończył Wydział Prawa i Administracji na Uniwersytecie Jagiellońskim. Po powołaniu do „ludowego” Wojska Polskiego w 1947 r., przydzielony został do pracy w wojskowym wymiarze sprawiedliwości. Początkowo był sędzią Wojskowego Sądu Rejonowego (WSR) w Poznaniu, następnie zastę́pcą szefa WSR w Rzeszowie i szefem wojskowych sądów rejonowych w Koszalinie i Zielonej Górze. W latach1952–1957 zasiadał w Najwyższym Sądzie Wojskowym (NSW). Do rezerwy przeniesiony został w stopniu podpułkownika w 1958 r. Autor wspomnień pt. "Rehabilitacje", traktującym o działaniu komunistycznego aparatu represji poprzez sądownictwo wojskowe.
Judenrat (Rada Żydowska lub Żydowska Rada Starszych) – organizacje, które w czasie II wojny światowej były powoływane przez nazistowskie władze niemieckie z zadaniem administrowania żydowskimi społecznościami oraz wdrażania wydawanych względem nich niemieckich zarządzeń i rozkazów. Oprócz kolaboracji z okupantem, większość Judenratów dopuszczała się również korupcji i była ukierunkowana na wyniszczenie ludności żydowskiej. Tylko kilka z nich podjęło się współpracy z partyzantami.
Julian Baltazar Józef Marchlewski (1866-1925) polski polityk komunistyczny, działacz rewolucyjny, publicysta i przewodniczący Tymczasowego Komitetu Rewolucyjnego Polski. Redaktor prasy socjalistycznej, publicysta i wydawca.
Juliusz Sobolewski, ps. Roman, (1917 - 1956) w latach 30. ukończył Szkołę Podchorążych Saperów. Jako plutonowy podchorąży dowodził plutonem w 2. kompanii saperów. Oficer AK. Jeniec Stalagu X B Sandbostel, następnie Oflagu X-C Lübeck. Aresztowany przez UB w 1952 r. Oskarżony o szpiegostwo na rzecz anglo-amerykańskiego wywiadu. W więzieniu mokotowskim przeszedł ciężkie śledztwo. Skazany na karę śmierci, zamienioną w trakcie rewizji procesu na 40 miesięcy więzienia. Po zamienieniu wyroku wielokrotnie naświetlany rentgenem. W 1954 r. warunkowo zwolniony z więzienia - już jako chory na białaczkę. Przez półtora roku pracował w Biurze Przemysłu Gumowego. Pośmiertnie zrehabilitowany w 1957 r.
Kazimierz Krajewski (ur. w 1955) – polski historyk specjalizujący się w historii Polski i powszechnej XX wieku, główny specjalista Oddziałowego Biura Badań Historycznych IPN w Warszawie. W 2012 roku uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na Wydziale Humanistycznym UWM w Olsztynie. W 2009 roku za wybitne zasługi w upowszechnianiu wiedzy o najnowszej historii Polski został odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. W 2017 za wybitne zasługi w pielęgnowaniu pamięci o najnowszej historii Polski, za działalność kombatancką i społeczną został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (Biuro Polityczne KC PZPR), „Politbiuro” było (razem z Sekretariatem KC PZPR) głównym organem kierowniczym Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. W jego skład wchodziło zwykle od 9 do 15 członków, posiadających pełne prawo głosu, oraz kilku zastępców członka Biura Politycznego, bez pełnego prawa głosu. Było faktycznym ośrodkiem decyzyjnym władz PRL. Tu zapadały kluczowe decyzje polityczne, a członkowie Biura Politycznego nadzorowali powierzone sobie poszczególne ministerstwa i resorty.
Kedyw, pełna nazwa Kierownictwo Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej – dział organizacyjny Armii Krajowej zajmujący się przeprowadzaniem i organizacją akcji bojowych, zamachów, sabotażu oraz dywersji wymierzonej w rząd Generalnego Gubernatorstwa, niemiecką, nazistowską administrację okupacyjną, policję oraz wojsko stacjonujące na terytorium Generalnego Gubernatorstwa, ziem polskich włączonych do III Rzeszy oraz państwa niemieckiego. Pierwszym komendantem Kedywu został pułkownik piechoty Emil Fieldorf "Nil", polski bohater Armii Krajowej, po wojnie zamordowany sądowo przez władze komunistyczne.
Kennkarta była podstawowym dokumentem tożsamości używanym w Niemczech (w tym na terytoriach okupowanych) w czasach Trzeciej Rzeszy. Zostały po raz pierwszy wprowadzone w lipcu 1938 r. Zwykle były uzyskiwane za pośrednictwem komisariatu policji i nosiły stemple odpowiedniego urzędu wydającego i urzędnika. Każdemu obywatelowi niemieckiemu płci męskiej w wieku 18 lat i starszym oraz każdemu obywatelowi żydowskiemu (zarówno mężczyznom, jak i kobietom) wydawano po jednej kennkarcie. Dokumenty były wymagane przez Niemców w konfrontacji z urzędnikami nazistowskimi.
NKWD (Komisariat Spraw Wewnętrznych ZSRR, Наро́дный комиссариа́т вну́тренних дел) ) – centralny organ państwowy istniejący pod tą nazwą w latach 1917–1946. Stał się w powszechnej świadomości symbolem wszelkich zbrodni dokonanych przez Sowietów.
Komisja dla zbadania odpowiedzialności byłych pracowników Głównego Zarządu Informacji, Naczelnej Prokuratury Wojskowej i Najwyższego Sądu Wojskowego (tzw. komisja Mazura) – komisja powołana po śmierci Bolesława Bieruta w celu zbadania przypadków łamania prawa w naczelnych wojskowych organach ścigania i wymiaru sprawiedliwości. W wyniku przeprowadzonego dochodzenia Komisja uznała, iż działalność niektórych sędziów wydaje się nabierać cech mordu sądowego.
Komitet do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (KdsBP) przy Radzie Ministrów – kolegialny naczelny organ administracji państwowej Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, działający w latach 1954–1956, pełniący rolę służby specjalnej (obejmującej wywiad, kontrwywiad i policję polityczną, a w latach 1955–1956 również kontrwywiad wojskowy). Nazwa instytucji i jej formuła była kopią nazwy i formuły KGB ZSRR, czyli Komitetu Bezpieczeństwa Państwowego przy Radzie Ministrów ZSRR. Zgodnie z ustawą lustracyjną KdsBP uznawany jest za organ bezpieczeństwa państwa.
Komunistyczna Partia Polski (KPP) – partia komunistyczna działająca od 1918 do 1938 roku. Była organizacją od samego początku swego istnienia programowo wrogą wobec wolnej i suwerennej Polski. Była finansowana przez Moskwę, a wiele zjazdów tej organizacji miało miejsce Moskwie.
Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi (KPZB) (biał. Камуністычная партыя Заходняй Беларусі) – ugrupowanie polityczne działające w latach 1923–1938 na terenie północno-wschodniej RP. KPZB została utworzona w październiku 1923 w Wilnie. Działała na terenach do których prawa rościł sobie Związek Radziecki (województwa: białostockie, wileńskie, nowogródzkie i poleskie), skupiała w swoich szeregach komunistów niezależnie od narodowości (w większości Żydów i Białorusinów). Jako jej przybudówka działał Związek Młodzieży Komunistycznej Zachodniej Białorusi założony w 1924. Rozwiązana w 1938 z rozkazu Stalina, na skutek oskarżeń o kolaborację z władzami RP. Po włączeniu Zachodniej Białorusi do ZSRR, większość jej aktywistów wymordowano.
Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy, KPZU (ukr. Комуністична партія Західної України) – nielegalna partia komunistyczna, działająca w II Rzeczypospolitej w województwach lwowskim, stanisławowskim, tarnopolskim i wołyńskim. Partię rozwiązano w 1938 roku, razem z Komunistyczną Partią Polski. Większość jej działaczy przebywających w ZSRR została uwięziona przez NKWD i stracona podczas wielkiego terroru lat trzydziestych, innych dotknęło to podczas okupacji sowieckiej (1939-1941). Do rehabilitacji partii doszło w 1956 roku.
Komunistyczny Związek Młodzieży Polski (KZMP) – organizacja młodzieżowa Komunistycznej Partii Polski, działająca w II Rzeczypospolitej w latach 1922–1938. Miała ona na celu krzewienie kultury, oświaty i sportu wśród młodzieży. Promowała ideę walki z faszyzmem i rasizmem w sposób radykalny i stanowczy, i dążyła do wprowadzenia ustroju komunistycznego w Polsce. W 1933 roku należało do niej 15 tysięcy członków, większość pochodzenia chłopskiego. Po wymordowaniu w ZSRR przez NKWD działaczy Komunistycznej Partii Polski w okresie „wielkiego terroru”, również KZMP zakończył działalność.
Jednostka Związku Młodzieży Komunistycznej w Polsce działająca od 1923 roku na prawach autonomicznej organizacji obwodowej w obwodzie lwowskim, tarnopolskim, stanisławowskim i wołyńskim.
Kongresówka – potoczna nazwa Królestwa Polskiego lub Królestwa Kongresowego, państwa utworzonego decyzją kongresu wiedeńskiego, połączone z Imperium Rosyjskim w latach 1815–1832. Na mocy traktatu rosyjsko-austriacko-pruskiego z 3 maja 1815, mocarstwa te dokonały podziału ziem Księstwa Warszawskiego. Artykuł V tego traktatu głosił, że ziemie Księstwa Warszawskiego pozostające pod kontrolą rosyjską zostają połączone z Rosją nieodzownie przez swoją konstytucję i oddane na wieczne czasy w ręce Najjaśniejszego Cesarza Wszechrosji.
Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego (KBW) – specjalna formacja wojskowa podległa Urzędowi Bezpieczeństwa, powołana do walki z tak zwanym podziemiem reakcyjnym, do którego zaliczano polskie podziemie zbrojne, ukraińskie UPA i OUN oraz niemiecki Werwolf, a także do zapewniania ładu i porządku publicznego na terytorium kraju. Wojska KBW zabezpieczały także ochronę władz państwowych, ważniejszych obiektów przemysłowych, szlaków komunikacyjnych, uczestniczyły w akcjach przeciwpowodziowych i przeciwlodowych. Pacyfikowała antyrządowe demonstracje, prowadziła akcjach przeciwko podziemiu antykomunistycznemu i prowadziło pacyfikacje wsi wpierających patriotyczne i narodowe ruchy.
Nazwa „Kreml” jest używana jako synonim najwyższych władz rosyjskich, a w między czasie także radzieckich, których siedziba znajdowała się tradycyjnie na kremlu moskiewskim. "Kreml" oznacza gród warowny lub twierdzę sytuowaną w obrębie miast ruskich, budowaną zwykle na wzniesieniu.
Dr hab. Krzysztof Szwagrzyk – polski historyk, doktor habilitowany nauk humanistycznych w zakresie historii ze specjalnością historia najnowsza. Profesor nadzwyczajny Dolnośląskiej Szkoły Wyższej. Sprawował stanowisko naczelnika Oddziałowego Biura Edukacji Publicznej Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu, a także był pełnomocnikiem Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej ds. poszukiwań miejsc pochówku ofiar terroru komunistycznego. Od lipca 2016 jest zastępca Prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz pełni obowiązki Dyrektora Biura Poszukiwań i Identyfikacji. Prowadzi poszukiwania osób zamordowanych w okresie stalinowskim. Jego zespoły przeprowadziły wiele prac ekshumacyjnych.
Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari - to najwyższe polskie odznaczenie wojenne, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Jest jednym z najstarszych orderów wojennych na świecie. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna. Krzyżem srebrnnym - V klasy - odznaczani byli oficerowie, podoficerowie lub szeregowi za czyny wybitnego męstwa, połączone z narażeniem życia.
Krzyż Zasługi – polskie cywilne odznaczenie państwowe, nadawane za zasługi dla Państwa lub obywateli. Krzyż Zasługi początkowo był najwyższym odznaczeniem dla osób cywilnych, które po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w 1918 roku wyróżniły się w pracy dla kraju i społeczeństwa, spełniając czyny wychodzące poza zakres ich codziennych obowiązków. Krzyż Zasługi dzieli się na trzy stopnie: Złoty Krzyż Zasługi, Srebrny Krzyż Zasługi, Brązowy Krzyż Zasługi.
Leonid Kannegisser urodził się w 1896 roku w Nikołajewie na Ukrainie (wówczas część Imperium Rosyjskiego), w zamożnej rodzinie żydowskiej. Jego ojciec, Akim Kannegisser, był inżynierem mechanikiem i szefem największej w Rosji Stoczni Czarnomorskiej, a matka lekarką. Kannegisser ukończył prywatną szkołę, a w 1913 roku został kadetem wojskowym w Szkole Artylerii Cesarskiej Armii Rosyjskiej. Kannegisser studiował ekonomię na Piotrogrodzkiej Politechnice i był członkiem Narodowo-Socjalistycznej Partii Rosji, umiarkowanie lewicowej, antykomunistycznej partii politycznej. Wielbiciel Aleksandra Kerensky'ego, podczas rewolucji październikowej Kannegisser wraz z kilkoma innymi kadetami bronił Rządu Tymczasowego w Pałacu Zimowym.
Leopold Okulicki (ur. 12 listopada 1898 w Bratucicach, zm. 24 grudnia 1946 w Moskwie) – generał brygady Wojska Polskiego, współtwórca Służby Zwycięstwu Polski (SZP), Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), Armii Krajowej (AK), ostatni komendant główny Armii Krajowej, komendant główny NIE (organizacji wojskowa, której zadaniem było kontynuowanie walki o niepodległość Polski po wkroczeniu Armii Czerwonej), komendant Okręgu Łódź ZWZ, komendant główny ZWZ terenów pod okupacją sowiecką, cichociemny. Więziony w ZSRR przez NKWD m.in. w Brygidkach (1941), na Łubiance (1941 i 1945), w Lefortowie (1941 i 1945) oraz na Butyrkach (1945–1946).
Leszek Teofil Wichrowski (ur. 1932 r.) jest doktorem nauk humanistycznych, publicystą, recenzentem. Wiele lat prowadził badania z dziedziny historii prasy współpracując z Ośrodkiem Badań Prasoznawczych, obecnie działającego przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Publikował wyniki przeprowadzanych analiz w wydawanych przez OBP "Zeszytach Prasoznawczych". W latach 70- tych i 80 -tych zajmował się metodologią badań funkcji społecznej prasy na Wydziale Dziennikarskim Uniwersytetu Karola w Pradze. Od lat specjalizuje się w najnowszej historii Polski. Bada zjawiska zagrażające przyszłości państwa polskiego. Jest oficerem Wojska Polskiego w stanie spoczynku. Ukończył Akademię Wojskową. W stanie wojennym był usunięty z wojska za poglądy polityczne.
Lucille Eichengreen była ocalałą z łódzkiego getta i niemieckich nazistowskich obozów koncentracyjnych Auschwitz, Neuengamme i Bergen-Belsen. Opublikowała książkę From Ashes to Life: My Memories of the Holocaust. Często wykładała na temat Holokaustu w bibliotekach, szkołach i na uniwersytetach w USA i Niemczech.
Ludowe Wojsko Polskie (LWP) – nieoficjalna i stosowana w celach propagandowych nazwa polskich sił zbrojnych w okresie 1944–1989. Wojsko Polskie było wówczas zdominowane i kontrolowane przez rządzącą partię komunistyczną – Polską Partię Robotniczą, a od 1948 Polską Zjednoczoną Partię Robotniczą i jako część struktur Układu Warszawskiego (organizacji polityczno-wojskowej państw bloku wschodniego z dominującą rolą ZSRR) podlegało dowództwu Armii Radzieckiej.
Marek Jan Chodakiewicz (ur. 1962 w Warszawie) – polonijny historyk amerykański, profesor w The Institute of World Politics w Waszyngtonie, specjalizujący się w badaniu stosunków polsko-żydowskich, tematyki Szoa oraz historii Europy Środkowej i Wschodniej XIX wieku i XX wieku.
Marek Chwalewski (ur. 1939 w Pabianicach) – polski energetyk, polityk, działacz opozycji antykomunistycznej. Wielokrotnie był poddany represjom, aresztowany, skazywany za działalność opozycyjną i więziony. W 2002 otrzymał medal „O Niepodległość Polski i Prawa Człowieka”, a w 2009, za wybitne zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w podejmowanej z pożytkiem dla kraju pracy zawodowej i społecznej, został odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Mary Berg (ur. Miriam Wattenberg; 1924 - 2013 r.) ocalała z warszawskiego getta i autorka Dziennika z getta warszawskiego, w którym znajdują się jej osobiste przeżycia z czasów okupacji Polski w czasie II wojny światowej.
Michaël Molho (ur. w 1891 r. w Salonikach, zm. w 1964 r. w Buenos Aires) - nauczyciel, rabin i lokalny historyk z Salonik. Opublikował kilka prac na temat historii społeczności żydowskiej w mieście. Kiedy w kwietniu 1941 r. Saloniki zostały zajęte przez Niemców, splądrowali oni jego osobistą bibliotekę, bogatą w rękopisy i rzadkie dzieła dotyczące historii, archeologii i religii w języku hebrajskim, judeo-hiszpańskim i francuskim. Udało mu się zachować część kolekcji, ukrywając książki w rodzinnym warsztacie tekstylnym.
Michaël Molho (born 1891 in Thessaloniki, died 1964 in Buenos Aires) is a teacher, rabbi and local historian from Thessaloniki. He published several works on the history of the city's Jewish community. When Thessaloniki was occupied by the Germans in April 1941, they ransacked his personal library, rich in manuscripts and rare works on history, archaeology and religion in Hebrew, Judeo-Spanish and French. He managed to preserve part of the collection by hiding the books in the family textile workshop.
Michał Rola-Żymierski (ur. 4 września 1890, zm. 15 października 1989) był polskim przywódcą partii komunistycznej, komunistycznym dowódcą wojskowym i tajnym agentem NKWD. Został mianowany marszałkiem Polski przez Józefa Stalina i pełnił tę funkcję od 1945 roku aż do śmierci. Popierał wprowadzenie stanu wojennego w Polsce w 1981 roku.
Mieczysław Bohdan Lepecki (1897 - 1969) – podróżnik, pisarz, publicysta, major piechoty Wojska Polskiego.
Międzynarodowa Organizacja Pomocy Rewolucjonistom (MOPR, ros. Международная организация помощи борцам революции (МОПР) – organizacja społeczna założona w 1922 roku w Moskwie w celu niesienia pomocy rewolucjonistom, więźniom politycznym i ich rodzinom, prowadząca także międzynarodowe kampanie protestacyjne. Posiadała 70 sekcji i około 14 milionów członków, do rozwiązania w 1947 r. podporządkowana była Międzynarodówce Komunistycznej. MOPR tworzyła sekcje krajowe (najczęściej nielegalne). W Polsce była to Czerwona Pomoc w Polsce, w Stanach Zjednoczonych Międzynarodowa Obrona Pracy.
Międzynarodówka Komunistyczna, w skrócie Komintern (od ros. Коммунистический интернационал, trl. Kommunisticzjeskij internacionał) – organizacja międzynarodowa, która powstała z inicjatywy Włodzimierza Lenina w Moskwie w 1919 roku. Została ona założona przez 19 partii komunistycznych, a wśród nich także Komunistyczną Partię Polski. Celami Międzynarodówki było propagowanie idei komunistycznych i przygotowania do światowej rewolucji.
Mienszewicy (ros. меньшевик, „będący w mniejszości”) – frakcja Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, powstała w 1903 na II Zjeździe Partii w Brukseli, sprzeciwiająca się rewolucyjnemu kierunkowi, w którym Włodzimierz Lenin zamierzał prowadzić rosyjską partię socjaldemokratyczną. Od 1917 odrębna partia polityczna, formalnie zakazana na terytorium Rosji Sowieckiej w roku 1921.
Milicja Obywatelska (MO) – mundurowa formacja państwowa o charakterze policyjnym służąca do utrzymania systemu państwowego, walki z przestępczością oraz zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, działająca w PRL oraz w Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1944–1990. Odpowiednik policji w innych krajach. Jej liczebność wynosiła około 80 000 funkcjonariuszy.
Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego (MBP) – ministerstwo wprowadzające bezpieczeństwo wewnętrzne, bezpieczeństwo publiczne, bezpieczeństwo zewnętrzne uzyskiwane przez kontrwywiad i wywiad, funkcjonujące w czasie tworzenia dyktatury komunistycznej w PRL na polecenie i pod dyktando władz radzieckich. Obok tzw. Informacji Wojskowej, odpowiedzialne za masowe krwawe represje na obywatelach w okresie stalinizmu. W terenie Ministerstwo reprezentowały podległe mu Urzędy Bezpieczeństwa Publicznego (UBP), dlatego potocznie te instytucje były określane skrótem UB.
Naczelna Prokuratura Wojskowa - najwyższa w hierarchii komórka organizacyjna wojskowej części prokuratury w Polsce, istniejąca od 1919 do 2016 roku. Wojskowa część Prokuratury wykonywała zadania zbliżone do cywilnej części lecz wobec żołnierzy i spraw związanych z Ministerstwem Obrony Narodowej, jemu podległym instytucjom i Siłami Zbrojnymi Rzeczypospolitej Polskiej.
Narodnicy – działacze ruchu Narodnictwa, walczącego na rzecz demokracji w Imperium Rosyjskim lat 1870–1890. Narodnicy wyznawali poglądy antyfeudalne, które łączyli z krytyką burżuazyjnego postępu, głosząc hasła przygotowania powstania chłopskiego, obalenia caratu i wprowadzenia swoistej formy socjalizmu.
NOW (Narodowa Organizacja Wojskowa) – konspiracyjna organizacja wojskowa, powołana przez Sąd Najwyższy, z okresu II wojny światowej.
Narodowe Siły Zbrojne (NSZ) – polska konspiracyjna organizacja wojskowa obozu narodowego działająca w latach 1942–1947, licząca w szczytowym okresie rozwoju około 75 tysięcy ludzi. W czasie okupacji niemieckiej walczyła z Niemcami i zwalczała polskie formacje komunistyczne: Gwardię Ludową, Armię Ludową oraz partyzantkę radziecką i bandy rabunkowe.
Parafraza powiedzenia "Wasze ulice, nasze kamienice", które podobno mawiali żydzi w Polsce na przełomie XIX i XX wieku. Wiąże się ze stereotypem żydowskim, którzy - cytując Bolesława Prusa - "w razie konkurencji z chrześcijanami nie robią sobie ceremonii, to jest, nie dopuszczają do współzawodnictwa, bojkotują, doprowadzają do bankructwa i jeszcze wniebogłosy narzekają na ucisk".
Nikołaj Seliwanowski (1901 - 1997) Generał major, wysoki oficer radzieckich organów bezpieczeństwa. W latach 1944-1945 zastępca szefa kontrwywiadu wojskowego Smiersz, pełnomocnik NKWD, główny radziecki doradca przy Ministerstwie Bezpieczeństwa Publicznego. Po powrocie z Polski do Związku Radzieckiego w 1946 r, został zastępcą ministra Bezpieczeństwa Publicznwgo, naczelnikiem III Zarządu Głównego ds. kontrwywiadu wojskowego Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego - MGB (dopiero co przekształconego z NKGB). W 1951 r. w wyniku wewnętrznych intryg zwolniony ze wszystkich funkcji, w 1953 przeniesiony do rezerwy.
Okrągły Stół – negocjacje prowadzone w 1989 przez przedstawicieli komunistycznych władz Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, demokratycznej opozycji oraz stron kościelnych. W świadomości publicznej jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski, od którego rozpoczęły się zmiany ustrojowe Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W rzeczywistości było to swoiste podzielenie się władzą między komunistów i "opozycję", której część i tak stanowili komunistyczni agenci (np. Lech Wałęsa). Dzięki umowie reżim nie poniósł odpowiedzialności za swoje zbrodnie, a jego wiodący zbrodniarze doczekali spokojnej starości (Jaruzelski, Kiszczak). W oświadczeniu rządu RP na uchodźstwie czytamy: "Wybory do parlamentu z zapewnionym pozostawieniem 65% Sejmu w rękach komunistycznego reżymu, narzuconego Polsce w Jałcie przez Sowiety stanowi zaprzeczenie demokracji (...)".
Operacja polska NKWD – wymierzona przede wszystkim w Polaków tzw. operacja narodowościowa NKWD, przeprowadzona na terytorium ZSRR w latach 1937–1938 w okresie wielkiego terroru. Według dokumentów NKWD skazano 139 835 osób, z tego zamordowano strzałem w tył głowy nie mniej niż 111 091 Polaków – obywateli ZSRR, a 28 744 skazano na pobyt w łagrach. Wyroki były wykonywane natychmiast. Operacja polska NKWD była jedną z tzw. operacji narodowościowych NKWD, które były wymierzone w przedstawicieli innych narodów i grup etnicznych zamieszkujących państwo bolszewików – Rosjan, Ukraińców, Białorusinów, Żydów, Finów, Łotyszów, Greków, Bułgarów, Chińczyków, Koreańczyków, Niemców i innych. Na tle innych operacji narodowych NKWD „operacja polska” wyróżniała się wyjątkową skalą represji, brutalnością i surowością. Zamordowani Polacy stanowili 44,9 proc. ofiar wszystkich operacji narodowościowych NKWD.
Fabryka „Optima” położona była na terenie getta krakowskiego na Podgórzu. Po akcji deportacji do obozu zagłady w Bełżcu 4 czerwca 1942 roku nastąpiło sprawdzanie dokumentów i wydawanie pozwolenia na pobyt w getcie koloru niebieskiego, tzw. blauscheinów. Na terenie getta mieli pozostać wyłącznie ci, którzy posiadali te pozwolenia. Pozostali byli koncentrowani na dziedzińcu fabryki „Optima” w oczekiwaniu na wysiedlenie. Zostali oni wywiezieni na zagładę 8 czerwca 1942 roku.
Order Krzyża Grunwaldu - polskie wysokie wojskowe odznaczenie państwowe okresu Polski Ludowej. Order III klasy przyznawany był za osobiste czyny bohaterskie na polu walki lub w pracy podziemnej.
Order Odrodzenia Polski, Polonia Restituta (PR) – drugie pod względem starszeństwa polskie państwowe odznaczenie cywilne (po Orderze Orła Białego), nadawane za wybitne osiągnięcia na polu oświaty, nauki, sportu, kultury, sztuki, gospodarki, obronności kraju, działalności społecznej, służby państwowej oraz rozwijania dobrych stosunków z innymi krajami.
(Niem. Konzentrationslager Auschwitz) był kompleksem ponad 40 obozów koncentracyjnych i obozów zagłady prowadzonych przez nazistowskie Niemcy w okupowanej Polsce podczas II wojny światowej. Składał się z Auschwitz I - głównego obozu (Stammlager) w Oświęcimiu, Auschwitz II-Birkenau - obozu koncentracyjnego i obozu zagłady z komorami gazowymi, Auschwitz III-Monowitz - obózu pracy dla koncernu chemicznego IG Farben oraz kilkudziesięciu podobozów. Obozy te stały się głównym miejscem eksterminacji Polaków i ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej przez hitlerowców.
Pisarka, dziennikarka „Tygodnika Powszechnego”. Specjalizuje się w historii XX wieku, w swojej pracy zawsze patrzy na wielką historię poprzez pryzmat indywidualnych ludzkich losów. Pracowała przy projektach historii mówionej i filmach dokumentalnych.
Urodzony w 1985 r., historyk, doktorant UMCS w Lublinie, pracownik Biura Badań Historycznych IPN. Autor książek: Generał August Emil Fieldorf. Biografia wojskowa (2016), Inteligenci w bezpiece: Brystygier, Humer, Różański (2017).
Pawiak – nieistniejące więzienie przy ul. Dzielnej 24/26 w Warszawie wzniesione w latach 1830–1835 między ulicami Dzielną, Pawią i Więzienną. W latach 1939–1944 Pawiak był największym niemieckim więzieniem politycznym na terytorium okupowanej Polski. Według szacunków przez Pawiak przeszło ok. 100 tys. osób, z czego ok. 37 tys. zostało zamordowanych, a ok. 60 tys. wywieziono do obozów koncentracyjnych. Więzienie zostało zniszczone przez Niemców podczas powstania warszawskiego w sierpniu 1944.
Plac Zgody (aktualnie Plac Bohaterów Getta w Krakowie) był centralnym placem getta krakowskiego na Podgórzu. Był odpowiednikiem warszawskiego Umschlagplatzu. Na tym placu byli zbierani żydzi w czasie okresowych deportacji do obozu zagłady w Bełżcu i do Płaszowa. W czasie wysiedleń żydowscy policjanci mogli poruszać się swobodnie i wyprowadzać z placu tych, którzy mieli wystarczające środki na łapówkę, a niekiedy robili to również bezinteresownie.
Podstawowa organizacja partyjna, POP – najmniejsza jednostka (komórka) Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (sprawującej władzę w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej). Podstawowe organizacje partyjne istniały w zakładach pracy, uczelniach i instytucjach kulturalnych w latach 1949–1989.
Pogrom kielecki – seria napadów na ludność żydowską, jaka miała miejsce 4 lipca 1946 roku w Kielcach. Pogromu dokonali mieszkańcy Kielc oraz żołnierze Ludowego Wojska Polskiego, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej. Bezpośrednią przyczyną pogromu była plotka o uwięzieniu przez Żydów w piwnicy ośmioletniego chłopca, w celu dokonania na nim mordu rytualnego. W wyniku pogromu zginęło 37 Żydów, 35 zostało rannych. Zginęło też trzech Polaków. Pogrom kielecki wzburzył część opinii publicznej w Polsce i w większym stopniu za granicą. Spowodował nieomal masową emigrację Żydów z Polski i innych krajów europejskich do Izraela oraz przyczynił się do rozpowszechnienia w świecie stereotypu Polaka-antysemity.
Policja Polska Generalnego Gubernatorstwa (niem. Polnische Polizei im Generalgouvernement), potocznie określana jako policja granatowa – policja komunalna, finansowana przez polskie samorządy (szczątkowe struktury samorządowe, pozostające pod nadzorem niemieckiej administracji cywilnej), podporządkowana lokalnym komendantom niemieckiej policji porządkowej – Ordnungspolizei.
Policja kryminalna (niem: Kriminalpolizei, Kripo) – niemiecka policja kryminalna. Kripo formalnie zajmowała się głównie sprawami kryminalnymi, pozostawiając Gestapo sprawy polityczne i organizowanie terroru. Jednak faktycznie dość często zdarzały się przypadki współdziałania obu policji w walce z politycznymi przeciwnikami III Rzeszy, w eksterminacji żydów, wysyłanie ludności do obozów koncentracyjnych oraz za dostarczanie „królików doświadczalnych” do eksperymentów medycznych.
Niem: Jüdischer Ordnungsdienst, dosł. Żydowska Służba Porządkowa, zwyczajowo policja żydowska – w okresie II wojny światowej podległe częściowo Judenratom, kolaborujące z nazistowskimi Niemcami, żydowskie jednostki policyjne wewnątrz gett, obozów pracy oraz obozów koncentracyjnych. Policja ta zajmowała się rekwizycjami, łapankami innych żydów, eskortowania przesiedleńców oraz akcji deportacyjnych.
Polska Partia Robotnicza (PPR) – polska partia komunistyczna działająca od 1942 do 1948 roku w Warszawie w czasie okupacji niemieckiej przez przybyłych z ZSRR polskich komunistów z tzw. Grupy Inicjatywnej (zrzuconych przez lotnictwo sowieckie na spadochronach w 1941), poprzez połączenie kilku grup komunistycznych. Od 1944 partia rządząca w Polsce jako państwie niesuwerennym, pozostającym pod dominacją ZSRR.
Polska Rzeczpospolita Ludowa - oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989. W tym okresie Polska była państwem niesuwerennym, komunistycznym, pozostającym pod polityczną dominacją ZSRR.
Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) – monopartia komunistyczna utworzona w 1948. Określana również jako realno-socjalistyczna, sprawująca rządy w PRL w latach 1948–1989. Istniała do 1990 roku. Realizowała ideologię marksizmu-leninizmu. W czasie swojego istnienia, PZPR była partią masową, kierującą centralnie zarządzaną i zbiurokratyzowaną gospodarką, sprawującą władzę państwową w sposób totalitarny, dążącą do totalitarnego kontrolowania wszystkich sfer życia społecznego.
Na ulicy Pomorskiej, podczas II wojny światowej mieściła się siedziba Gestapo wraz znajdującym się w podziemiach aresztem tymczasowym. Świadectwem tamtych czasów są napisy wykonane przez więźniów na ścianach cel. Aktualnie mieści się tam oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa.
Polska Rzeczpospolita Ludowa - oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989. W tym okresie Polska była państwem niesuwerennym, komunistycznym, pozostającym pod polityczną dominacją ZSRR.
W 1950 roku w bezpiece powołano struktury zajmujące się wewnątrzpartyjną czystką i tropieniem wśród komunistów wyimaginowanych wrogów władzy. Z wojska usunięto – rzekomo z przyczyn politycznych – około 9 tys. oficerów. Część z nich trafiła do aresztów i została oskarżona o udział w wymyślonym przez komunistów „spisku w wojsku”. Skazano wysokich oficerów przedwojennego Wojska Polskiego i Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, którzy w 1945 r. nawiązali współpracę z komunistami i powrócili do kraju, przywożąc ze sobą skradzione rządowi RP na uchodźstwie fundusze (około 4 mln dolarów). W 1949 r. zostali aresztowani i poddani brutalnemu śledztwu. Ich oraz innych oficerów, skazano na wieloletnie więzienie pod fikcyjnym zarzutem zawiązania w wojsku antykomunistycznego spisku oraz współpracy z wywiadami Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Ludzie tworzący komunistyczną dyktaturę i ponoszący odpowiedzialność za represje padli ofiarą stworzonego przez siebie systemu.
Płaszów lub Kraków-Płaszów był nazistowskim obozem koncentracyjnym SS w Płaszowie, południowym przedmieściu Krakowa, w Generalnym Gubernatorstwie okupowanej przez Niemców Polski. Większość więźniów stanowili polscy żydzi. Wielu więźniów zmarło w wyniku egzekucji, pracy przymusowej i złych warunków w obozie. Obóz został ewakuowany w styczniu 1945 r., przed wyzwoleniem okolicy przez Armię Czerwoną 20 stycznia.
Raymond McGovern (ur. 25 sierpnia 1939 r.) - były oficer Centralnej Agencji Wywiadowczej (CIA), który stał się działaczem politycznym. McGovern był analitykiem CIA w latach 1963-1990, a w latach 80. przewodniczył National Intelligence Estimates i przygotowywał codzienne raporty dla prezydenta. Otrzymał medal Intelligence Commendation Medal po przejściu na emeryturę, ale zwrócił go w 2006 roku, aby zaprotestować przeciwko zaangażowaniu CIA w tortury. Praca McGoverna po przejściu na emeryturę obejmuje komentowanie kwestii wywiadowczych i polityki zagranicznej. W 2003 roku był współzałożycielem organizacji Veteran Intelligence Professionals for Sanity (VIPS).
Resort Bezpieczeństwa Publicznego (RBP) – resort pełniący rolę cywilnej służby specjalnej i kierujący formacją policyjną, i formacją więzienną przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego, pierwszy zorganizowany organ bezpieczeństwa stworzony i obsadzony personalnie przez NKWD na wzór sowieckich organów bezpieczeństwa, w celu wprowadzenia podporządkowanego ZSRR systemu władzy komunistycznej na terenach Polski zajętych przez Armię Czerwoną i ochrony tego systemu. W myśl ustawy o Instytucie Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu uznany jest za organ bezpieczeństwa państwa.
Wielokrotnie nagradzany producent telewizyjny/reżyser, autor i dramaturg. Jego programy telewizyjne zdobyły nagrody po obu stronach Atlantyku. Jest dyrektorem Fulcrum TV, niezależnej firmy producenckiej z siedzibą w Londynie. Realizował programy dla wszystkich brytyjskich kanałów naziemnych, a także National Geographic TV Channel, Discovery, Arts & Entertainment Network i WGBH w USA. Udzielał wywiadów w radiu i telewizji jako ekspert w dziedzinie zabójstw i był gościnnym prelegentem dla Le Monde Diplomatique, Forensic Science Society oraz na międzynarodowej konferencji zorganizowanej przez Narodową Agencję Bezpieczeństwa w USA.
Robert B. Goldmann (1921-2018) był uznanym dziennikarzem, amerykańskim żydem pochodzenia niemieckiego. Przez wiele lat był pracownikiem fundacji i organizacji charytatywnych. Ostatnie dni życia spędził w Nowym Jorku.
Rudolf Körner był szefem Gestapo w Krakowie, stacjonującej na ulicy Pomorskiej 2. Słynął z okrucieństwa i skuteczności w zwalczaniu polskiego podziemia. Koledzy z Sicherheitspolizei nazwali go „Teodorem Dużym”. Był zawodowym policjantem drezdeńskiej Sicherheitspolizei, który przybył w 1939 roku do Krakowa z gronem kolegów dla spełnienia misji agenturalnej. Doświadczenie wyniesione w pracy w drezdeńskiej policji szybko zapewniło mu wysoką pozycję w Gestapo.
Säuberungskolonne (niem. kolumna oczyszczania) to grupa Żydów zatrudniona w getcie po je-go ostatecznej ewakuacji. Ich zadaniem było wyszukiwanie biżuterii, cennych przedmiotów, mebli lubmetali i innych materiałów w celu użycia jako surowcow wtórnych oraz oczyszczanie ulic i przygoto-wania budynków do ponownego użycia.
Sobór Chrystusa Zbawiciela (ros. Хра́м Христа́ Спаси́теля) – największa świątynia (sobór) cerkiew prawosławna na świecie, znajdująca się w Moskwie na brzegu rzeki Moskwy, nieopodal Kremla. Główna świątynia Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego.
Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy – działająca na przełomie XIX i XX wieku polska marksistowska partia polityczna. Początkowo nosiła nazwę Socjaldemokracja Królestwa Polskiego a od 1900 roku po poszerzeniu działalności na Wileńszczyznę - Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy. Od kwietnia 1906 roku była autonomiczną sekcją Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji, zachowała jednak samodzielność ideologiczną i organizacyjną.
Rosyjska socjaldemokratyczna partia polityczna działająca w latach 1898–1918. Utworzona w Mińsku (wówczas w Północno-Zachodnim Kraju Imperium Rosyjskiego, dzisiejsza Białoruś) w celu zjednoczenia różnych organizacji rewolucyjnych Imperium Rosyjskiego w jedną partię, RSDLP podzieliła się w 1903 roku na frakcję bolszewików ("większość") i mienszewików ("mniejszość"), przy czym frakcja bolszewików stała się ostatecznie Komunistyczną Partią Związku Radzieckiego.
Sonderkommando – oddział stworzony do wykonania specjalnych zadań, na przykład oddziały policyjno-wojskowe wykonujące zadania eksterminacyjne w odniesieniu do społeczności żydowskiej, do obsługi komór gazowych i krematoriów, tworzone z inicjatywy Niemców lub samych żydowskich administracji w gettach, które (szczególnie znienawidzone) zajmowały się wywożeniem współbraci do miejsc ich zagłady, w zamian m.in. za ochronę swoich najbliższych.
Sołowiecki obóz specjalnego przeznaczenia SŁON (ros. Sołowieckij Łagier Osobowo Naznaczenija) stał się poligonem doświadczalnym gdzie wypracowywano zasady sprawnego funkcjonowania systemu łagrów. Obóz powstał na archipelagu wysp na Morzu Białym. Władze przejmowały kolejno rozproszone na wyspach stare cerkwie i budynki klasztorne. Panujące fatalne warunki higieniczne, przepracowanie i niedożywienie prowadziły do rozprzestrzeniania się chorób, zwłaszcza tyfusu. Według niektórych wyliczeń wskaźniki śmiertelności utrzymywały się na bardzo wysokim poziomie – każdego roku od jednej czwartej do połowy więźniów umierało z głodu, na tyfus oraz z powodu innych chorób.
Sprawa Zamojsko-Lubelska (zwana również sprawą „krwi i łez”) to ciąg aresztowań przedwojennych oficerów przez Urząd Bezpieczeńśtwa pod zarzutem przynależności do antykomunistycznego Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość (WiN) i dążenia do obalenia władzy ludowej. Dokumenty, na których operały się aresztowania zostały spreparowane przez służby bezpieczeństwa ówczasnej Polski Ludowej. Aresztowano 65 osób. Torturami wymuszano przyznanie się do winy. W końcu skazano 37 wojskowych i 11 cywilów. Otrzymali oni wyroki od kary śmierci do 7 lat więzienia.
Sprawiedliwy wśród Narodów Świata to tytuł honorowy przyznawany przez Izrael nieżydom, którzy ryzykowali życie podczas Holokaustu, by z czysto altruistycznych pobudek ratować żydów przed zagładą ze strony Niemców. Termin ten wywodzi się z koncepcji "sprawiedliwych pogan", terminu używanego w judaizmie rabinicznym w odniesieniu do nieżydów, zwanych ger toshav, którzy przestrzegają siedmiu praw Noego.
W 1950 roku bezpieka zajęła się czyszczeniem własnej partii z rzekomych wrogów systemu. Czołowi oficerowie zostali aresztowani pod zarzutem rzekomego "spisku w wojsku" i szpiegostwa, a następnie brutalnie przesłuchani. Proces Generałów spowodował wiele innych aresztowań i procesów pobocznych, niezwiązanych bezpośrednio ze sprawą wysokiej rangi oficerów. W tychże procesach odpryskowych skazano jeszcze 86 innych oficerów, w tym 37 na karę śmierci.
Adwokat, oficer Służby Porządkowej. Zrezygnował ze służby, gdy Niemcy rozpoczęli wysiedlenie, jego decyzja została zaakceptowana przez Judenrat - został następnie dyrektorem Biura Kwaterunkowego. W 1942 roku mieszkał na terene dużego getta. Miał przywilej swobodnego przemieszczania się pomiędzy gettami. Był zwolennikiem zbrojnego oporu. Uciekł z getta i ukrywa się na Saskiej Kępie a następnie w Aninie. W lipcu 1946 staje się honorowym członkiem katedry prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Po pogromie kieleckim popełnia samobójstwo. Autor "In the Warsaw Ghetto 1940-1943 An Account of a Witness. The Memoirs of Stanisław Adler".
Stanisław Dąbrowa-Kostka (1924-2019) – porucznik Armii Krajowej, podpułkownik Wojska Polskiego. W czasie II Wojny Światowej działał na terenie Podkarpacia. Wielokrotnie odznaczany, autor książek, opracowań i artykułów. Zaangażowany w działalność harcerską. Aktywnie uczestniczył w pracach Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich.
Stanisław Krajewski (urodzony w 1950 roku w Warszawie) – polski filozof żydowskiego pochodzenia, matematyk i publicysta, działacz mniejszości żydowskiej w Polsce. Profesor zwyczajny na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Od 2012 do 2020 przewodniczący Rady Naukowej Instytutu Filozofii UW. Poza pracami naukowymi przed 1989 publikował artykuły w prasie podziemnej (m.in. pod pseudonimami Abel Kainer, Plusminus i Piotr Kamil) oraz w pismach inteligencji katolickiej. Członek Solidarności w latach 1980–1990.
Stanisław Radkiewicz (ur. 19 stycznia 1903 w Razmierkach, zm. 13 grudnia 1987 w Warszawie). Pochodził z chłopskiej rodziny Franciszka i Pauliny z Lenczewskich. Ukończył 3 klasy szkoły powszechnej. Generał dywizji bezpieczeństwa publicznego, zajmował liczne i wysokie stanowiska w aparacie władzy komunistycznej. Odpowiedzialny za liczne zbrodnie w okresie powojennym.
Stefan Wyszyński (ur. 3 sierpnia 1901 w Zuzeli, zm. 28 maja 1981 w Warszawie) – polski duchowny rzymskokatolicki, prymas Polski w latach 1948–1981, zwany Prymasem Tysiąclecia, mąż stanu, postrzegany jako obrońca praw człowieka, narodu i Kościoła, doktor prawa kanonicznego, kaznodzieja, publicysta, kapelan duszpasterstwa Wojska Polskiego. Pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego. Błogosławiony Kościoła katolickiego. Inwigilowany przez służby bezpieczeństwa Polski Ludowej oraz umieszczony w miejscu odosobnienia przez władze komunistyczne PRL.
Stronnictwo Narodowe (SN) – polska partia polityczna, utworzona w październiku 1928, której zadaniem było prowadzenie konspiracyjnej działalności politycznej obozu narodowego i zwalczanie wpływów komunistycznych w Polsce
Szczepan (Szczęsny) Dobrowolski (właśc. Feliks Zamieński) (1914 - 1961) – działacz komunistyczny, publicysta, członek kierownictwa Grupy Biuletynu Radiowego, współzałożyciel Związku Walki Wyzwoleńczej (komunistycznej organizacji konspiracyjnej walczącej z Niemcami), oficer Armii Ludowej, powstaniec warszawski. Jesienią 1949 aresztowany i uwięziony pod sfabrykowanymi zarzutami. Zwolniony i zrehabilitowany w 1956.
Szymon Datner (ur. 2 lutego 1902 w Krakowie, zm. 8 grudnia 1989 w Warszawie) – wybitny polski historyk żydowskiego pochodzenia. Zajmował się głównie badaniem zagadnień związanych z Holokaustem oraz mordem w Jedwabnem. Jego dwie córki z trzech zginęły podczas Holocaustu.
Sicherheitsdienst des Reichsführers SS (SD, Służba Bezpieczeństwa Reichsführera SS) – organ wywiadu, kontrwywiadu i służby bezpieczeństwa SS, działający w III Rzeszy w latach 1931–1945.
Tadeusz Marek Płużański (ur. 1971 w Warszawie) – polski dziennikarz, historyk i publicysta. W listopadzie 2016 stanął na czele Społecznego Trybunału Narodowego, który ogłosił infamię dla czołowych działaczy i kryminalistów komunistycznego reżimu; Bolesława Bieruta, Stefana Michnika, Władysława Gomułki i Zbigniewa Domino. Nagodzony między innymi Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Tadeusz Mazowiecki (1927 - 2013) – potomek polskiej rodziny szlacheckiej herbu Dołęga, polski polityk i publicysta. Ostatni prezes Rady Ministrów PRL i pierwszy III Rzeczypospolitej. Kawaler Orderu Orła Białego.
Tadeusz Pankiewicz (1908 - 1993) – polski farmaceuta, absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego, właściciel apteki „Pod Orłem” w Krakowie, jedynej apteki funkcjonującej w getcie krakowskim. Pochodził z rodziny o tradycjach patriotycznych. Za działalność na rzecz pomocy i ratowania Żydów odznaczony medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”. Swoje wojenne wspomnienia opisał w książce pt: „Apteka w getcie krakowskim”.
Teresa Sławomira Torańska (ur. 1 stycznia 1944 w Wołkowysku, zm. 2 stycznia 2013 w Warszawie) – polska dziennikarka i pisarka. Nagrodzona dwoma Orderami Odrodzenia Polski oraz nagrodami za swoją pracę dziennikarską.
The Basic Party Organization (pl. Podstawowa organizacja partyjna, POP) - the smallest unit (cell) of the Polish United Workers' Party (exercising power in the Polish People's Republic). Basic party organizations existed in workplaces, universities and cultural institutions in the years 1949–1989.
Traktat Brzeski był traktatem pokojowym podpisanym w 1918 roku między Rosją a Mocarstwami Centralnymi (Niemcy, Austro-Węgry, Bułgaria i Imperium Osmańskie), który zakończył udział Rosji w I wojnie światowej. Traktat został podpisany w kontrolowanym przez Niemców Brześciu Litewskim po dwóch miesiącach negocjacji. Rosjanie zgodzili się na traktat zgodzili się, aby powstrzymać dalszą inwazję. W wyniku traktatu jedenaście narodów uzyskało niepodległość w Europie Wschodniej i Azji Zachodniej.
Obóz zagłady w Treblince – niemiecki nazistowski obóz zagłady funkcjonujący od lipca 1942 roku. Prowadzono w nim eksterminację ludności żydowskiej. Niemcy kierowali do niego przede wszystkim transporty z gett w okupowanej Polsce, w tym z getta warszawskiego. Ponadto w Treblince byli mordowani Żydzi austriaccy, czescy, greccy, jugosłowiańscy, niemieccy i słowaccy oraz Romowie i Sinti. Ofiary zabijano w stacjonarnych komorach gazowych przy użyciu gazów spalinowych. Liczba ofiar Treblinki sięgnęła prawdopodobnie ok. 800 tys. osób. Był to największy ośrodek zagłady w Generalnym Gubernatorstwie, a zarazem drugi po Auschwitz-Birkenau w okupowanej Europie.
Tymczasowy Komitet Rewolucyjny Polski (TKRP), Polrewkom (ros. Польревком) – utworzony przez bolszewików w 1920 roku w Smoleńsku twór polityczny mający pełnić funkcję komunistycznej władzy na terenach II Rzeczypospolitej zajętych przez Armię Czerwoną w trakcie ofensywy letniej 1920 podczas wojny polsko-bolszewickiej.
Umschlagplatz (z niem. plac przeładunkowy) – nieistniejąca obecnie rampa kolejowa przy ulicy Stawki 4/6 w Warszawie, która wraz ze znajdującymi się w jej sąsiedztwie budynkami była wykorzystywana w latach 1942–1943 jako miejsce koncentracji Żydów z warszawskiego getta przed wywiezieniem ich do obozu zagłady w Treblince oraz obozów w dystrykcie lubelskim.
UB (Urząd Bezpieczeństwa) – tajna policja, agencja wywiadowczo-kontrwywiadowcza działająca w czasach komunistycznych PRL. Utożsamiana z komunistycznymi zbrodniami; morderstwami i bestialskimi torturami na walczących o niepodległą Polskę.
Order Wojenny Virtuti Militari (VM, łac. Męstwu wojskowemu – (cnocie) dzielności żołnierskiej) to najwyższe polskie odznaczenie wojenne, nadawane za wybitne zasługi bojowe. Jest jednym z najstarszych orderów wojennych na świecie, ustanowiony przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w 1792 roku. Dewiza orderu brzmi: Honor i Ojczyzna.
Vladka Meed lub Władka Meed, właściwie Feigele Peltel (ur. 29 grudnia 1921, zm. 21 listopada 2012 w Phoenix w stanie Arizona) – polsko-żydowska działaczka ruchu oporu w czasie II wojny światowej, kurierka Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), autorka wspomnień i działaczka społeczna. Szmuglowała dynamit do warszawskiego getta oraz pomagała żydowskim dzieciom uciekać poza mury getta.
Wanda Brońska (ur. 11 września 1911, zm. 9 lutego 1972) – dziennikarka, tłumaczka i pisarka, córka Mieczysława Brońskiego, działacza Komunistycznej Partii Polski. Wraz z rodzicami towarzyszyła Leninowi w jego podróży pociągiem ze Szwajcarii do Rosji przed wybuchem Rewolucji Październikowej. Później jej rodzice zostali podczas tzw. „wielkiej czystki” rozstrzelani w Moskwie, ona sama trafiła do Gułagu, do kopalni złota w Magadanie. Po II wojnie światowej powróciła do Polski i została tu dziennikarką. Skierowano ją do pracy w Niemieckiej Republice Demokratycznej, stamtąd jednak w 1949 przeszła do Berlina Zachodniego. Potem podjęła pracę w rozgłośni polskiej Radia Wolna Europa, opisując z anteny radiowej m.in. prawdę o systemie sowieckich łagrów.
Wielka Akcja - (niem. Grossaktion Warschau) – akcja likwidacyjna getta warszawskiego połączona z masową eksterminacją jego mieszkańców.
Wielki głód na Ukrainie, Hołodomor (ukr. „zamorzenie głodem”) – wywołana sztucznie przez komunistyczne władze ZSRR klęska głodu w latach 1932–1933. Działania, które wywołały masowy głód, wynikały ze sprzeciwu ludności wobec kolektywizacji rolnictwa i ściągania produktów rolnych ponad możliwości produkcyjne wsi. Towary wymuszane były siłą, z użyciem wojska i surowych kar. W rezultacie zginęły miliony Ukraińców. Różne źródła podają, że liczba ofiar na samej Ukrainie wynosiła od ponad 3 do nawet 10 milionów. Głód wywołał przerażające akty kanibalizmu czy handlu ludzkim mięsem. Zdarzały się przypadki, gdy zjadano własne dzieci.
Wielka Czystka lub Wielki Terror była kampanią represji politycznych w Związku Radzieckim prowadzoną przez Józefa Stalina, która miała miejsce w latach 1936-1938. Pociągała za sobą represje na dużą skalę wobec chłopstwa; czystki etniczne; czystki w Partii Komunistycznej, urzędnikach państwowych i Armii Czerwonej; powszechny nadzór policyjny, podejrzenia o działania sabotażystów i kontrrewolucjonistów, więzienia i arbitralne egzekucje. Zamordowano miliony niewinnych ludzi. Historycy szacują, że całkowita liczba ofiar represji stalinowskich w latach 1937-38 wynosi od 950 000 do 1,2 miliona.
Areszt Śledczy w Warszawie-Mokotowie, zwyczajowo więzienie na Rakowieckiej lub więzienie mokotowskie – areszt znajdujący się w Warszawie przy ul. Rakowieckiej 37. Do marca 1945 było zarządzane przez władze radzieckie, następnie przejęło je Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego. Zamordowano tu, w szczególności w okresie terroru stalinowskiego, wielu więźniów politycznych, których ciała chowano potajemnie.
Więzienie Montelupich – dawne więzienie w Krakowie. Podczas II wojny światowej znajdowało się tu hitlerowskie więzienie policyjne podlegające Gestapo. W latach 1940–1944 więzionych było tu ok. 50 000 osób. Na terenie więzienia miały miejsce masowe egzekucje więźniów. Większość aresztowanych, po ciężkich przesłuchaniach, wywożono do obozów koncentracyjnych Auschwitz-Birkenau i Płaszow. Po 1945 roku w budynku znajdowało się ciężkie centralne więzienie karno-śledcze Urzędu Bezpieczeństwa i NKWD, przez które przeszło kilka tysięcy polskich żołnierzy, z których część wywieziono w głąb ZSRR na zesłanie.
Jedno z najstraszniejszych więzień na świecie, które znajdowało się w Tobolsku na Syberii. Zsyłano tu najwybitniejszych rosyjskich dysydentów, między innymi Fiodora Dostojewskiego, cara Mikołaj II oraz ofiary "czystki" Stalina.
Wilhelm Ohlenbusch (ur. 28 grudnia 1899, zm. 1997) - kierownik wydziału propagandy w urzędzie dystryktu warszawskiego, powołany 1 lutego 1941 na prezydenta głównego wydziału propagandy (niem. Haupteilung Propaganda) w rządzie Generalnego Gubernatorstwa podporządkowanego Ministerstwu Propagandy Rzeszy (niem. Propagandaministerium) w skrócie PROMI.
Wojciech Stanisław Borzobohaty ps. Jelita, Stanisław, Wojan (1908 - 1991) – podporucznik artylerii Wojska Polskiego, podpułkownik Polskich Sił Zbrojnych, pierwszy prezes Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy AK. Odznaczony Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari, Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej.
Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP) – jednostka terenowa organu Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, (do 1 stycznia 1945 r. Resortu Bezpieczeństwa Publicznego przy Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego), utworzona w sierpniu 1944 r. w Lublinie. Po reorganizacji zastąpiona przez Wojewódzki Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (WUdsBP).
Wojewódzki Urząd do spraw Bezpieczeństwa Publicznego (WUdsBP) - nowa nazwa urzędu, który zastąpił po reorganizacji Wojewódzki Urząd Bezpieczeństwa Publicznego (WUBP).
Wojna polsko-bolszewicka (1919–1921) – wojna pomiędzy odrodzoną Rzeczpospolitą Polską (II RP) a Rosyjską Federacyjną Socjalistyczną Republiką Radziecką (RFSRR), dążącą do podboju europejskich państw i przekształcenia ich w republiki sowieckie, zgodnie z ideologią, doktryną polityczną i programem politycznym bolszewików, określanymi jako „rewolucja z zewnątrz”.
Wojsko Polskie było siłami zbrojnymi II Rzeczypospolitej od 1919 roku aż do upadku niepodległej Polski w momencie wybuchu II wojny światowej we wrześniu 1939 roku.
Wolność i Niezawisłość – polska cywilno-wojskowa organizacja konspiracyjna założona w 1945 w Warszawie. Jej trzon stanowiły pozostałości rozwiązanej Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. WiN przejęła jej strukturę organizacyjną, kadry, majątek, a także częściowo oddziały leśne. Dowódcy obszarów DSZ zostali prezesami obszarów WiN. WiN domagała się, by Armia Czerwona i NKWD opuściły obszar Polski. Organizacja odrzucała kształt granicy wschodniej ustalony w Jałcie. Organizacja sprzeciwiała się także prześladowaniom politycznym i czynionej przez wojska radzieckie dewastacji kraju.
Pułk Osłonowy Kawalerii „Wołkowysk” - oddział kawalerii Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej improwizowany w trakcie kampanii wrześniowej 1939 roku.
Brak opisu
Vladka Meed lub Władka Meed, właściwie Feigele Peltel (ur. 29 grudnia 1921, zm. 21 listopada 2012 w Phoenix w stanie Arizona) – polsko-żydowska działaczka ruchu oporu w czasie II wojny światowej, kurierka Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB), autorka wspomnień i działaczka społeczna.
Władysław Bartoszewski (1922 – 2015) był polskim politykiem, działaczem społecznym, dziennikarzem, pisarzem i historykiem. Były więzień obozu koncentracyjnego Auschwitz, bojownik II wojny światowej, członek polskiego podziemia, brał udział w Powstaniu Warszawskim. Po wojnie był prześladowany i więziony przez PRL za przynależność do Armii Krajowej i działalność opozycyjną. Po upadku reżimu komunistycznego Bartoszewski dwukrotnie pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych. Był także ambasadorem i członkiem Senatu RP. Był kawalerem Orderu Orła Białego, honorowym obywatelem Izraela, Sprawiedliwym wśród Narodów Świata.
Władysław Gomułka, pseudonim „Wiesław”, „Feliks Duniak” (1905 - 1982) – polski polityk komunistyczny, I sekretarz KC PPR, I sekretarz KC PZPR , I wicepremier i minister ziem odzyskanych. Poseł do Krajowej Rady Narodowej, na Sejm Ustawodawczy oraz na Sejm PRL, członek Rady Państwa. Budowniczy Polski Ludowej. Linia polityczna Gomułki wzbudziła nieufność w Moskwie. Gomułka uważał, że rządy silnej ręki i represje nie mogą zastąpić społecznego poparcia dla władzy ludowej. Uznawał, iż można zbudować w Polsce socjalizm bez dyktatury proletariatu, terroru i unicestwienia zastanych struktur społecznych.
Władysław Szpilman, ps. „Al Legro” (ur. 5 grudnia 1911 w Sosnowcu, zm. 6 lipca 2000 w Warszawie) – polski kompozytor, pianista i aranżer żydowskiego pochodzenia. W 1940 rodzina Szpilmanów znalazła się w utworzonym przez Niemców getcie warszawskim. W 1942 stracił całą rodzinę, sam zaś dzięki pomocy żydowskiego policjanta, który zmusił go do ucieczki z Umschlagplatzu, uniknął deportacji do obozu zagłady w Treblince. Pozostał w ukryciu, w ruinach wypalonego domu. Odkrył go tam Niemiec, kapitan Wehrmachtu Wilm Hosenfeld, który udzielał mu pomocy, dostarczając mu żywności. Dopiero w 1950 Szpilmanowi udało się poznać tożsamość Niemca, lecz nie udało mu się już uwolnić go z niewoli sowieckiej. Hosenfeld zmarł w obozie karnym pod Stalingradem w sierpniu 1952 (pośmiertnie otrzymał tytuł Sprawiedliwego wśród Narodów Świata).
Zbigniew Błażyński (ur. 8 stycznia 1914 w Jabłonowie, zm. 25 października 1996 w Londynie) – polski dziennikarz emigracyjny, w latach 50. przeprowadził dla Radia Wolna Europa rozmowy z Józefem Światłą, później pracownik i dyrektor sekcji polskiej BBC.
Żegota - Rada Pomocy Żydom przy Delegaturze Rządu RP na Kraj – polska humanitarna organizacja podziemna działająca w latach 1942–1945, jako organ polskiego rządu na uchodźstwie, której zadaniem było organizowanie pomocy dla Żydów w gettach oraz poza nimi. Rada działała pod konspiracyjnym kryptonimem „Konrad Żegota”, skracanym często do „Żegota”. Według szacunków Rady, do wybuchu powstania warszawskiego w sierpniu 1944 roku, pomocą objętych zostało 40-50 tys. osób.
Żołnierze wyklęci, żołnierze niezłomni, polskie powojenne podziemie niepodległościowe i antykomunistyczne – antykomunistyczny, niepodległościowy ruch partyzancki, stawiający opór sowietyzacji Polski i podporządkowaniu jej ZSRR, toczący walkę ze służbami bezpieczeństwa ZSRR i podporządkowanymi im służbami w Polsce.
Związek polityczny, organizowany od 1 marca 1943 przez komunistów polskich w ZSRR, powołany formalnie na zjeździe założycielskim 9 czerwca 1943, stanowiący narzędzie polityki Stalina i ZSRR w sprawie polskiej – przygotowywał warunki do przejęcia władzy przez komunistów w powojennej Polsce. Związek prowadził działalność kulturalno-socjalną i intensywną działalność propagandową wśród ludności polskiej w ZSRR, rozwiniętą w pełni po zerwaniu przez ZSRR stosunków dyplomatycznych z Rządem RP na uchodźstwie w konsekwencji ujawnienia zbrodni katyńskiej.
Żydowska Organizacja Bojowa (ŻOB) – działająca w kilku większych miastach konspiracyjna organizacja zbrojnego oporu żydów polskich w trakcie Holocaustu, najbardziej znana spośród formacji żydowskiego ruchu oporu podczas II wojny światowej.
Ławrientij Pawłowicz Beria (1899 - 1953) – radziecki działacz komunistyczny pochodzenia gruzińskiego, zbrodniarz komunistyczny, szef NKWD, który był w znacznym stopniu odpowiedzialny za „wielkie czystki” okresu stalinowskiego. Jeden z głównych wykonawców zbrodni stalinowskich. Bezpośrednio odpowiedzialny za mord polskich oficerów w Katyniu. Szczyt jego wpływów przypadał na okres II wojny światowej i bezpośrednio po niej. Po śmierci Stalina autor najbardziej liberalnego projektu zmian ustrojowych ZSRR. W wyniku zawiązanego przeciwko niemu spisku został usunięty ze stanowiska i stracony.