Trzynastka
Trzynastka była żydowską organizacją kolaborującą z nazistami w warszawskim getcie podczas niemieckiej okupacji Polski podczas II wojny światowej. Nieformalną nazwę Trzynastka wzięła od adresu swojej siedziby przy ul. Leszno 13 w Warszawie. Grupa została założona w grudniu 1940 r. i kierowana była przez Abrahama Gancwajcha. Zatwierdzona przez SD (Służbę Bezpieczeństwa Reichsführera SS – organ wywiadu), znana również jako żydowskie gestapo, jednostka podlegała bezpośrednio niemieckiemu Gestapo.
Grupa rywalizowała o kontrolę nad gettem z Judenratem i infiltrowała żydowską opozycję w getcie. Najważniejszym oddziałem grupy był Urząd do Zwalczania Lichwy i Spekulacji w Dzielnicy Żydowskiej w Warszawie. Mając walczyć z czarnym rynkiem, w rzeczywistości zebrał duże sumy za pomocą haraczy, szantażu i wymuszeń. Grupa prowadziła również własne więzienie. W sumie liczyła od 300 do 400 umundurowanych żydowskich oficerów, wyróżnionych czapkami z zielonymi opaskami. Opłata za wpisowe na członka Trzynastki wynosiła kilka tysięcy złotych emitowanych przez kontrolowany przez Niemców Bank.
Stanisław AdlerAdwokat, oficer Służby Porządkowej. Zrezygnował ze służby, gdy Niemcy rozpoczęli wysiedlenie, jego decyzja została zaakceptowana przez Judenrat - został następnie dyrektorem Biura Kwaterunkowego. W 1942 roku mieszkał na terene dużego getta. Miał przywilej swobodnego przemieszczania się pomiędzy gettami. Był zwolennikiem zbrojnego oporu. Uciekł z getta i ukrywa się na Saskiej Kępie a następnie w Aninie. W lipcu 1946 staje się honorowym członkiem katedry prawa Uniwersytetu Warszawskiego. Po pogromie kieleckim popełnia samobójstwo. Autor "In the Warsaw Ghetto 1940-1943 An Account of a Witness. The Memoirs of Stanisław Adler". tak pisał o "werbowaniu" do trzynastki:
Opłata za uzyskanie członkowstwa „Trzynastki” wynosiła kilka tysięcy złotych. To były wtedy wielkie pieniądze. W pewnym momencie, gdy Gancwajch potrzebował pieniędzy, zaczął codziennie zwiększać liczbę członków swojego personelu , co zapewniło mu znaczną sumę pieniędzy. Pieniądze te były w większości przeznaczone na łapówki dla Niemców , aby chronić „Trzynastkę” przed groźbą zakończenia jej istnienia. Przy rekrutacji kandydatów do „Trzynastki” nie stosowano żadnych specjalnych formalności ani kontroli, nie dziwi więc, że elementy ze świata przestępczego stały się przeważającą częścią tej organizacji. To, że większość z tych mężczyzn została przyszłymi żydowskimi gestapowcami, wykazało, kto patronuje „Trzynastce” i większości ludności żydowskiej w getcie , patrzyła na tę organizację z podejrzliwością i strachem.„Trzynastka” nie była jedyną kością, którą gestapo rzuciło Gancwajchowi. Był też odpowiedzialny za administrację około stu żydowskich domów przy ulicy Leszno.
W lipcu 1941 roku Grupa 13 przegrała walkę o wpływy z lokalnym Judenratem i Urząd został włączony do żydowskiej policji w getcie.
Po zamknięciu Trzynastki, w której centrum, do tej pory, był Gancwajch, jej czynni członkowie skoncentrowali wysiłki na utworzeniu własnej izby chorych i pogotowia ratunkowego; stacji pierwszej pomocy. Jednak te zasoby szybko zostały wykorzystane głównie do przemytu i kontrabandy. Prowadzili też inne „interesy”, na przykład dom publiczny w hotelu Britannica. Mieli prawie całkowitą kontrolę nad powozami konnymi i całym transportem w getcie.
Krótko przed zamknięciem Urzędu doszło do rozłamu w kierownictwie Grupy, kiedy to Morris Kohn i Zelig Heller zerwali z Gancwajchem i założyli własne organizacje. Kohn i Heller ostatecznie przeżyli grupę. Ich zgon nastąpił dopiero podczas masowych deportacji Żydów z getta warszawskiego do niemieckiego obozu zagłady Treblinka przez Niemców w ramach Grossaktion Warszawa (deportacja i masowy mord Żydów z getta warszawskiego).
W 1942 r. wielu członków Trzynastki zostało rozstrzelanych przez Niemców w akcji Reinhard (plan eksterminacji polskich Żydów w Generalnym Gubernatorstwie okupowanej przez Niemców Polski), podczas której Niemcy zamordowali około 2 mln polskich Żydów. Gancwajch i pozostali przy życiu członkowie grupy znów pojawili się, udając żydowskich bojowników podziemia, chociaż w rzeczywistości polowali na Polaków ukrywających lub w inny sposób wspierających Żydów. Po zamknięciu żydowskiego gestapo Gancwajch przebywał w Warszawie poza gettem, gdzie kontynuował pracę dla nazistów. Podobno zmarł około 1943 roku; nigdy nie potwierdziła się hipoteza o jego powojennej współpracy z NKWD.
https://en.wikipedia.org/wiki/Group_13